*
Langzaam kruipt Trumps schaduw over de wereld
Vriend en vijand moeten nog bijkomen van de klinkende overwinning van Trump op 5 november. De Amerikaanse socialist Branko Milanovic twitterde dat de Westerse elites verdoemd zijn. De situatie lijkt op de ondergang van het reëel bestaande communisme ruim dertig jaar geleden in Oost-Europa, volgens de van oorsprong Joegoslavische Milanovic. Het imiteren van het trumpisme gaat tegen alles in wat de West-Europese maatschappijen aan waarden en normen hebben. De nieuwe macht in de VS werpt zijn schaduw vooruit. In Oekraïne, in Europa en in de NAVO bijvoorbeeld.
Een aantal contouren van Trumps beleid worden wel langzaam duidelijk. Niet langer zal de VS de export van vrije liberale waarden uitdragen. Niet langer zal de VS zich als uitzonderlijk presenteren zoals ze dat na de Tweede Wereldoorlog deed. Openlijk najagen van hun eigen belang wordt de manier om een wereldmacht te zijn. Daarin is weinig plaats voor de soft power van diplomatie, internationaal recht en ontwikkelingssamenwerking. Het internationaal recht is niet de eerste zorg. Dat geldt ook voor de VN of andere multinationale organisaties.
Het gaat bij Trump om macht en gedeelde belangen. Waar hijzelf, de VS, de beste deal moet krijgen. Principieel gaat het niet over gedeelde waarden. Waarschijnlijk betekent dat ook dat er geen zogeheten humanitaire interventies meer komen.
China is de grote concurrent in de wereld en die tegenstelling zal tot grotere hoogten worden opgevoerd. Rusland is een tegenstander, niet per se een vijand. Oekraïne en de oorlog daar krijgt waarschijnlijk een nieuwe, lagere, plaats in de Amerikaanse rangorde.
Israël zal wel blijvend en vergaand worden gesteund. Naast ideologische motieven over het beloofde land en het uitverkoren volk gaat het daarbij om olie en strategische verbindingspunten in het Midden-Oosten.
BRICS
Ondanks zware politieke en economische druk op Rusland is dat land er in geslaagd de eigen oorlogseconomie te laten groeien en de BRICS-coalitie te versterken. Begin november kwamen daarvoor 36 landen uit het mondiale zuiden samen in Kazan in Rusland. Daarmee heeft Poetin zich vergaand ontworsteld aan het Westen en de politieke hegemonie van het Westen bovendien een dreun verkocht. Het is de vraag of president Trump deze macht gewoon erkent door er zaken mee te gaan doen.
Europese NAVO-landen
West- en Midden-Europese NAVO-leden zullen een heel andere verhouding krijgen tot de VS. De eerste eis is het opvoeren van de Defensiebegrotingen. De Europese NAVO-landen zijn hun defensiebegrotingen aan het verhogen. De druk om meer geld te besteden aan militaire zaken is hoog. Dat komt neer op oorlogsvoorbereiding. Daarvoor hoeft Trump nog niet eens daadwerkelijk aan de macht te zijn. De schaduw die hij vooruit werpt is reden genoeg om te doen wat hij wil.
Een opvallend idee komt uit Polen dat met Groot-Brittannië een bondgenootschap wil vormen om een eventuele uitverkoop van Oekraïne door Trump te voorkomen. Deze twee landen willen met Frankrijk en met de secretaris-generaal van de NAVO overleggen over een onderling bondgenootschap. Hoe serieus dit plan over de aparte afspraken is, is helemaal niet duidelijk omdat de NAVO er bij wordt gehaald. Voor Rutte wordt de druk opgevoerd om de NAVO bij elkaar te houden. In eerste instantie zal het bindmiddel ook hier een verdere verhoging van de defensiebegrotingen zijn en grote uitgaven bij de wapenindustrie.
Nederland
In Nederland is de geest van Trump al een tijdje vaardig geworden. De politieke koers is meer autoritair en rechtser dan ouderwetse liberalen of conservatieven ooit bedacht hadden. Met een hang naar noodwetgeving, noodverordeningen en een analyse over een grijze zone tussen oorlog en vrede. Zo althans definieerde minister Brekelmans de situatie nog maar zes weken geleden. Daarbij sprak hij over geheime oorlogvoering door Rusland. Inmiddels is als gevolg van de genocide in Gaza een grote solidariteitsbeweging voor toepassing van internationaal recht op Israël ontstaan. Deze beweging wordt door middel van noodwetgeving onderdrukt. Dat is onheilspellend voor de democratie in het algemeen.
De Europese Unie
In leidende kringen in de EU is er sterke behoefte om een grootmacht te worden met een sterke krijgsmacht en een grote wapenindustrie. De Europese wapenindustrie moet concurreren met de VS om niet al het geld in de VS te besteden.
Eind oktober maakte de EU bekend dat het wil opschalen voor een oorlogsscenario met Rusland. Er moet een Europees raketschild, of een Iron Dome, de EU moet een eigen inlichtingendienst krijgen en er komen noodpakketten voor de bevolking. In geval van oorlog.
De EU begint zich aan te passen als gevolg van de oorlog in Oekraïne en fondsen te veranderen die niet voor militarisering waren bedoeld, zoals het cohesiefonds. Dit fonds wordt een stimuleringsfonds voor de wapenindustrie. Ook worden er aanpassingen in de civiele infrastructuur gedaan ten gunste van militair transport, militaire mobiliteit genaamd. Dat laatste heeft te maken met de opbouw en de versterkingsplannen van een permanente troepenmacht in Midden- en Oost-Europa. Het gaat in feite om de opbouw van een ijzeren gordijn in Litouwen, Letland en Estland.
Oekraïne en Trump
President Biden en andere westerse landen zijn op dit moment bezig Oekraïne extra te bewapenen zodat het de oorlog nog even kan volhouden.
Al weken wordt gespeculeerd wat Trump voor Oekraïne in het vat heeft. De afgelopen maanden zijn daarover al plannen bekend gemaakt.
Het overwinningsplan van Zelensky bevat twee delen die nadrukkelijk bedoeld zijn om president Trump te verleiden akkoord te gaan met dat plan. Het gaat om het aanbod om Amerikaanse militairen in Europa te laten vervangen door Oekraïense, zodat de Amerikaanse kosten in Europa afnemen. Dat was een zeer opvallend en te elfder ure toegevoegd ideetje.
Het tweede is het uitverkopen van (alle) Oekraïense grondstoffen voor het Amerikaanse (westerse) bedrijfsleven. In totaal 22 van de 30 noodzakelijke grondstoffen voor een duurzame economie worden in Oekraïne gedolven. Eind oktober bleek al dat werkgevers in Duitsland veel belangstelling hebben voor die beloning van de Duitse wapenleveranties. Ook daar bleek de betekenis van een zogeheten waarden gestuurde politiek heel relatief als er veel economisch voordeel te behalen is op strategisch belangrijke zaken.
Inmiddels is bekend gemaakt dat een Amerikaanse vredesgezant voor de oorlog in Oekraïne zal worden aangesteld. Wie dat wordt is nog niet bekend gemaakt.
Front
Aan het front wordt gemeld dat Rusland zo’n 50.000 militairen samentrekt in de Russische regio Koersk. Daaronder wellicht ook Noord-Koreaanse infanterie. De Oekraïense autoriteiten verwachten een Russische aanval die niet beperkt zou blijven tot het verwijderen van de Oekraïense troepen van Russisch grondgebied, maar zal doorstoten naar de stad Soemy. Alles hieraan is niet zeker.
Oekraïne hoopt deze posities in Koersk te kunnen behouden totdat Trump in het Witte Huis is geïnstalleerd om daarmee sterker te staan in de te verwachten onderhandelingen.
Wat wel zeker is dat Oekraïne de laatste maanden veel grondgebied is kwijtgeraakt aan het front in de vier provincies die Rusland heeft geannexeerd, in het oosten, maar nog niet helemaal heeft bezet.
De situatie wordt steeds penibeler en de Nederlandse kranten plaatsen indringende reportages van burgers die -waarschijnlijk voorgoed- hun huis en woonplaats verlaten.
Kernwapens en interveniëren
De Nederlandse admiraal Bauer is lid van het Militair Comité van de NAVO, en heeft deze week op een conferentie in Praag gesteld dat de NAVO-landen al lang daadwerkelijk militair ingegrepen zouden hebben in Oekraïne als Rusland niet over kernwapens zou beschikken. Dat is duidelijke taal.
Die conferentie ging over het volhouden van een lange oorlog tegen Rusland. Daarom moet er gewerkt blijven worden aan de deelname van militairen, geld en publieke steun voor deze lange oorlog.
Vreemd genoeg, in tegenstelling tot de inzichten van Trump, benadrukt Bauer ‘de waarden’ die in Oekraïne verdedigd moeten worden. Daarnaast meldde hij dat twintig jaar oorlog voeren in Afghanistan geen strategisch doel had. Maar nu gaat het om waarden in Oekraïne en daarom is het strategisch. De tegenstelling van inzichten tussen Bauer en Trump zal leiden tot meningsverschillen in de NAVO.
Kerstverrassing noodzakelijk
Nu de hele wereld zich voorbereid op Trump bepleit Simon Jenkins, politiek commentator van de Britse krant The Guardian, een verrassing door de uittredende president Biden. Jenkins en The Guardian behoren tot de klassiek Europese leidende kringen die naar de vrees van de eerder genoemde Milanovic ten onder zal gaan. Jenkins was eerst voorstander van het steunen van Oekraïne en heeft zich inmiddels bedacht. Hij wil dat de regeringsmacht van Biden tot 20 januari 2025 benut wordt om een einde aan de oorlog te maken.
Zijn argumenten zijn niet anders dan de mijne. Hij stelt dat toen Rusland in het voorjaar van 2022 vastliep in Oekraïne, de Westerse strategie het contact verloor met de realiteit. Het liet Oekraïne als proxy een uitputtingsslag met Rusland voeren, met als doel Rusland uit te putten en op de knieën te dwingen. Door de Oekraïense oorlogsinspanningen en door de sancties. Het is niet succesvol gebleken.
Op de pleinen van Kyiv komen Westerse regeringsleiders hun machismo tonen, de totale overwinning eisen en op huis aansturen. Aldus Jenkins. De Oekraïense steden zijn vernietigd, zo’n 80.000 Oekraïners zijn dood en miljoenen zijn geëmigreerd. De VS kunnen besluiten de oorlog te stoppen. Zonder de VS stort Oekraïne in. In de verdragen van Minsk 1 en Minsk 2 en in het mislukte akkoord van Istanboel uit 2022 zit genoeg bruikbaar materiaal voor een staakt-het-vuren. Er is geen alternatief. Aldus nog steeds Jenkins.
Een van de gevolgen van de oorlog is niet alleen dat Oekraïne bijna verwoest is, maar dat de NAVO in grote onzekerheid verkeerd. Het woord onzekerheid is nog zwak uitgedrukt. Er is geen andere strategie dan de permanente oorlog en de uitputting van Europese economieën door bewapening en militarisering.
Als Biden nog iets goeds wil doen in de laatste twee maanden dan opent hij de onderhandelingen voor een staakt-het-vuren. Volgens Jenkins.
Jonge jongens
Jenkins heeft gelijk, maar krijgt het waarschijnlijk niet van Biden. Er zit maar één ding op in de komende tijd. Organiseer een vredesbeweging en doe het overal. Twee vertegenwoordigers van de Nieuwe Vredesbeweging gaven een interview aan Trouw afgelopen weekend en stelden het basisprobleem voorop. Rusland verslaan betekent dat jonge jongens worden gedood door andere jonge jongens. Dát is wat oorlog betekent.’ Er moeten meer mensen zijn die geen heil zien in een militaire oplossing.
Tot de 24ste op het Spui
Guido van Leemput
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van ‘Stop de Oorlog Amsterdam’. Zijn boek over de oorlog, ‘De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten’ is hier te bestellen.
