Op weg naar een Eurobom: de kosten van nucleaire soevereiniteit
In plaats van te investeren in massavernietigingswapens, zou het efficiënter maken van de EU-verdediging de prioriteit moeten zijn, evenals het integreren van Rusland in een grotere collectieve veiligheidsorganisatie
Tom Sauer | 11 maart 2025
De auteur is hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen in België.
De recente isolationistische uitspraken van de Trump-regering, te midden van de gesprekken over oorlog in Europa, hebben de discussies over het Europeaniseren van Franse (en mogelijk Britse) kernwapens nieuw leven ingeblazen. Na 75 jaar NAVO bepalen zorgen over het verlaten van de VS steeds meer de discussies over het Europese buitenlands beleid. In het verleden werd het Franse idee van een “dissuasion concertée” (gecoördineerde afschrikking) meestal met stilzwijgen ontvangen, vooral in Duitsland. Deze keer lijkt de conservatieve leider Friedrich Merz voorstander te zijn, ondanks het feit dat de NAVO nog steeds bestaat en de VS nog steeds 100.000 soldaten en 100 tactische kernwapens in Europa heeft. Deze wapens zijn gestationeerd in Turkije, Duitsland, Italië, Nederland en België. Als de soldaten of de tactische kernwapens worden teruggetrokken, is de kans groot dat de Europeanisering van de Franse (en misschien Britse) kernwapens op de een of andere manier werkelijkheid wordt.
Er zijn verschillende scenario’s denkbaar. De eerste stap is dat Europese kernmachten verklaren dat hun “nationale belangen” overeenkomen met “Europese belangen”, een principe dat al is weerspiegeld in het Verdrag van Lissabon. Dit laatste bevat overigens ook een collectieve verdedigingsclausule die vergelijkbaar is met Artikel 5 van de NAVO. Er kunnen verdere stappen worden bedacht om deze verklaringen geloofwaardiger te maken: informatie-uitwisseling, overleg, gezamenlijke planning, gezamenlijke oefeningen en co-financiering. Een andere stap zou kunnen zijn om Franse vliegtuigen met dubbele capaciteit (dual capable, zowel een conventionele als nucleaire taak) in Duitsland of Polen in te zetten. Een laatste stap zou de creatie van een EU-kernbom in een Europese Defensie-Unie (EDU, een Europees leger) zijn. Het is echter nog maar de vraag hoe de oorlog in Oekraïne het tempo naar zo’n EDU zal versnellen.
Wat zijn de kosten van Europeanisering van kernwapens?
Allereerst is de veronderstelling dat nucleaire afschrikking werkt onzeker. Voorstanders van kernwapens geloven dat het werkt. Ze vergeten dat in de geschiedenis veel kernwapenstaten (waaronder Israël, India, het VK) zijn aangevallen door niet-kernwapenstaten. Zelfs in theorie is het al erg moeilijk te geloven in nucleaire afschrikking, omdat het bijvoorbeeld uitgaat van een rationele vijand. Het veronderstelt bovendien dat de bezitter daadwerkelijk bereid is om ze te gebruiken. En als kernwapens op grote schaal worden ingezet, betekent het de vernietiging van de planeet. In de oorlog in Oekraïne verklaarde de Franse president Emmanuel Macron om die reden dat zelfs als Rusland een tactisch kernwapen in Oekraïne zou gebruiken, Frankrijk niet met kernwapens zou terugslaan. Evenzo president Biden verklaarde in 2022 al dat indien Rusland een tactische kernwapen in Oekraïne zou gebruiken hij dit met moderne conventionele wapens zou vergelden.
Ten tweede zullen opkomende en ontwrichtende technologieën (zoals AI) en wapensystemen (zoals hypersonische raketten) de zogenaamde nucleaire stabiliteit verder ondermijnen. Idealiter zou conventionele afschrikking (met behulp van hypersonische raketten) nucleaire afschrikking kunnen en moeten vervangen op voorwaarde dat alle nucleaire staten akkoord gaan.
Ten derde, uitbreiding van de atoomparaplu maakt deze juist ongeloofwaardiger. Al in de jaren zeventig waarschuwde Henry Kissinger Europeanen ervoor om niet zomaar aan te nemen dat de VS kernwapens zouden gebruiken voor de verdediging van Europa. Dat is ook de reden waarom Frankrijk niet onder de Amerikaanse paraplu wilde schuilen en waarom het in de jaren vijftig zijn eigen nucleaire arsenaal bouwde. Ironisch genoeg biedt Frankrijk zijn atoomparaplu nu aan zijn Europese partners aan en leggen we aldus ons lot in Franse handen.
Ten vierde, zolang er geen EDU is, is de vraag wiens vinger aan de nucleaire knop zal zitten. Macron is heel duidelijk: het zal zijn vinger zijn. De vraag is dan of Europese belastingbetalers geïnteresseerd zullen zijn in het medefinancieren van een strategisch wapensysteem dat ze in oorlogstijd niet kunnen controleren.
Ten vijfde legitimeert de EU kernwapens door de Franse kernwapens te europeaniseren. Dit maakt de strijd tegen proliferatie ingewikkelder. Hoe houdbaar is het om Iran te vragen geen kernwapens te produceren als de EU zelf een kernwapenarsenaal opzet?
Er zijn ook zorgen over de vraag of europeanisering wel in lijn is met het Non-Proliferatieverdrag, vooral als Duitsland en Polen hun eigen nucleaire capaciteiten zouden ontwikkelen. Beide ideeën gaan ook in tegen de geest en de letter van het VN-verdrag inzake het verbod op kernwapens (TPNW uit 2017), dat inmiddels door ongeveer 100 landen is ondertekend.
Ten zesde en tot slot zou het veel beter zijn als de leiders van de EU evenveel tijd besteden aan diplomatie met Rusland dan aan het opbouwen van een Europese defensie. Het is hoog tijd dat de oorlog in Oekraïne eindigt, niet alleen om humanitaire maar ook om economische redenen. Een vredesakkoord omvat idealiter een begin van een herstructurering van de Europese collectieve veiligheidsarchitectuur die zowel Rusland als Oekraïne omvat, hetzij in een getransformeerde NAVO of een verbeterde Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE).
Als zo’n overeenkomst wordt bereikt, zou er weinig rechtvaardiging zijn voor verdere fragmentatie van de Europese defensie in meer dan 25 afzonderlijke, kleinschalige militaire troepen. Tegenwoordig geven de Europese NAVO-lidstaten al $ 485 miljard uit aan defensie, veel meer dan Rusland ($ 120 miljard). De grootste uitdaging voor de EU-defensie is vandaag de dag niet de afwezigheid van een Eurobomb, maar het gebrek aan coördinatie in samenwerken, delen en specialisatie. In plaats van te investeren in massavernietigingswapens, zou het efficiënter maken van de EU-defensie de prioriteit moeten zijn, evenals het integreren van Rusland in een grotere collectieve veiligheidsorganisatie.
Towards a Eurobomb: The costs of nuclear sovereignty
Origineel in het Engels gepuibliceer door Anadolu Ajansi, a Turkish news agency, https://www.aa.com.tr/en/opinion/opinion-towards-a-eurobomb-the-costs-of-nuclear-sovereignty/3505915. Vertaald in het Nederlands door NVMP – Artsen voor Vrede, zie NVMP https://www.nvmp.org/
