Oekraïne loopt leeg: opnieuw verlaten 100.000 jonge mannen het land
De afgelopen tien dagen is de uitputtingsoorlog in een hogere versnelling gekomen. Rusland zette de aanval voort op de steden Pokrovsk in Donetsk en Koepjansk in Kharkov. Ook de luchtaanvallen op Oekraïne met de modernste raketten gingen op volle kracht door.
Er waren wel diplomatieke initiatieven, zoals het Russische aanbod van een niet-aanvalsverdrag met Europa. Maar het meest opvallend is de uittocht uit Oekraïne van zo’n 100.000 jonge mannen. Ze willen niet naar het front, stemmen met hun voeten en vertrekken in westelijke richting naar Europa.
Dat brengt me op de volgende onderwerpen:
- 100.000 mannen ontvluchten Oekraïne in 2025
- De gevechten om Pokrovsk en Koepjansk
- Bombardementen over en weer
- Diplomatie: het Russische aanbod van niet-aanvalsverdrag.
- Verdere verspreiding van raketten
1. 100.000 jonge mannen ontvluchten het land in 2025
Een enorme groep jonge Oekraïense mannen stemt met zijn voeten. De afgelopen tien maanden hebben 98.500 mannen tussen 18 en 25 jaar het land verlaten en zich gemeld in Polen en Duitsland. De groep is niet dienstplichtig en mag vrij reizen, dus ook over de grens en naar het westen. De dienstplicht in Oekraïne gaat pas in vanaf 25 jaar.
Hieruit blijkt dat de oorlog teveel vraagt van de vaderlandsliefde. Omdat tegelijkertijd ook de corruptie steeds openlijker is, wordt ook duidelijk dat dit een klassenprobleem is. Al een jaar na de Russische invasie werd in Oekraïne spottend gesproken over ‘het Monacobataljon’. Dat zijn de rijkelui die zich in het belastingparadijs Monaco hadden gevestigd, ver van het front. ‘Laat de nationalisten en corrupte types deze uitzichtloze oorlog maar voeren’, zo klinkt door in dit stil protest.
Het is het voorlopig hoogtepunt van een hevige discussie die begon in oktober 2023, toen familieleden van frontsoldaten eisten dat hun geliefden verlof zouden krijgen. Vanwege het gebrek aan militairen werd verlof krijgen bemoeilijkt, waarna dit leidde tot een van de eerste openbare protestacties was tijdens de oorlog.
Zoals ik vorig jaar mei al meldde kwam er toen een nieuwe mobilisatiewet die de dienstplichtleeftijd verlaagde naar 25 jaar. Afzwaaien is er niet meer bij, ingelijfd blijft ingelijfd.
Met de nieuwe mobilisatiewet probeerde de Oekraïense regering het grote gebrek aan soldaten op te lossen. De aanleiding was tweeërlei: Het grote tekort aan mensen tegenover de veel hogere Russische aantallen; en de wens van frontsoldaten om na paar jaar vechten te worden afgelost. De wet is na maanden van felle discussies aangenomen. Zonder het recht op aflossing. Een frontsoldaat heeft nog maar twee keuzes: de overwinning. Of de dood.
Ook toen was al duidelijk dat dit zou gaan leiden tot veel meer protest van soldaten en potentiële rekruten. Niet alleen doordat potentiële rekruten zullen vluchten, maar ook omdat soldaten tot verzet kunnen overgaan.
Bovendien werden de maatregelen aangescherpt om Oekraïense mannen in het buitenland te pressen zich aan het front te melden. Zowel oorlogsvluchtelingen als arbeidsmigranten moeten terugkeren om te gaan vechten. Als ze dat niet doen, krijgen ze geen consulaire hulp meer van de Oekraïense ambassade in het land waar ze verblijven. Hun paspoort wordt pas weer verlengd als ze aan het front zijn geweest.
De regering wil de relatief kleine groep van 18 tot 25-jarigen van de demografische pyramide niet naar het front sturen. Juist deze groep zal voor een belangrijk deel voor het nageslacht van het land moeten zorgen. Daarom heeft Zelensky zich steeds verzet tegen druk van de generale staf van Oekraïne of van de Amerikaanse regering om de dienstplichtleeftijd te verlagen naar 18 jaar.
Het gevolg van al deze ontwikkelingen, waaronder de nieuwe wet, was dat veel soldaten na een doktersbezoek met de noorderzon vertrokken. Het aantal deserteurs steeg spectaculair. Al aan het eind van 2024 werden de desertiecijfers ook al op 100.000 mannen geschat. De oorlogsmoeheid onder de bevolking nam toe. Een lagere dienstplichtleeftijd zou de motivatie van de Oekraïense bevolking zeker niet verhogen. Dat had Zelensky goed begrepen.
Aan het begin van dit jaar trok hij zelfs de conclusie dat de grenzen open moesten. Tegelijkertijd hoopte hij dat de Oekraïners in het buitenland gemakkelijker zouden terugkomen om hun land te dienen. Het tegendeel blijkt waar. 100.000 jonge mannen wachten niet tot ze 25 worden of tot de wet verandert en de dienstplicht vanaf 18 jaar gaat gelden.
Na 100.000 deserteurs aan het eind van 2024 is nu een nieuw leger van 100.000 dienstplichtontduikers ontstaan. Ze lopen weg met honderden per dag. Voor Oekraïne is deze leegloop niet minder dan een ramp. Daarom overweegt Kyiv nu om het vrije reizen in te trekken.
Een ander gevolg is dat in het straatbeeld in Berlijn en Warschau steeds meer jonge Oekraïners opduiken. De opkomende rechtse stromingen in Polen en Duitsland grijpen dit aan voor hun politieke narratief. Daarbij gaat het niet alleen om xenofobie, maar ook om het afnemen van algemene politieke steun voor Oekraïne.
2. De slag om Pokrovsk en de slag om Koepjanks
De Oekraïense onderbezetting van de frontlijn is langs het hele front van ruim duizend kilometer te voelen. Rusland voert een zeer bloedige strijd om een doorbraak in het westen van de provincie Donetsk te bereiken.
De Oekraïense steden Pokrovsk in de provincie Donetsk en Koepjansk in de provincie Kharkov in het noorden dreigen op korte termijn in handen te vallen van Russische troepen.
Uit een indringend en gruwelijk verslag over de slag om Koepjansk, leren we over door het Russische leger aangelegde tunnels naar de stad onder de rivier de Oskil, zodat ongeschonden de andere zijde van de rivier kan worden bereikt. We horen over in burger geklede Russen die langs de onderbemande linies lopen en de dichte mist die het dronepiloten verhindert wat te zien van de indringers daartegen wat te doen. Maar een hongerige Russische soldaat die in een boomgaard appels pikte werd wel gezien en vanuit de lucht geëxecuteerd. Opvallend is dat Russische indringers in zeer kleine groepen opereren, soms alleen, zoals de hongerige appeldief. Dat lijkt ook een gevolg van de niet zeer dichte opstelling van Oekraïense troepen om de doodeenvoudige reden dat de keuze van de legerleiding is om het geringe aantal manschappen wat verder uit elkaar op te stellen.
Als de situatie penibel wordt zoals nu in Pokrovsk en de Russen definitief lijken te gaan doorbreken, werpt de Oekraïense legerleiding extra Special Forces in de strijd. In augustus werd zo een Russische doorbraak bij Dobropillia voorkomen. Oekraïne hoopt dat kunststukje te herhalen, maar dat lijkt aan de optimistische kant.
3. Bombardementen op Oekraïne en andersom ook op Rusland
Naast de slag om de steden Pokrovsk en Koepjansk gaan de wederzijdse luchtoorlogen hard door. Rusland bombardeert ongenadig verder op de Oekraïense militaire en civiele infrastructuur.Volgens Oekraïne heeft Rusland inmiddels 25 keer de 9M729-raket heeft afgevuurd (23 keer dit jaar, twee keer al in 2022). Het ding heeft een bereik tot 2500 km en deze lange dracht was de aanleiding dat de VS het INF-verdrag opzegden (Intermediate Range Nuclear Forces). Dat is het roemruchte verdrag dat de plaatsing voorkwam van middellange afstandskernraketten in Europa. De raket is dual-capable. Dat wil zeggen er kán een kernkop op, dat is voor alle duidelijkheid nu niet het geval geweest. Ze heeft een groter bereik dan de 500 km die het verdrag verbood. Het vermoeden is dat deze raket wordt ingezet omdat de lanceerinstallaties moeilijker te bereiken zijn door de Oekraïense luchtaanvallen die diep Rusland indringen.Oekraïne bericht zware wapens van eigen makelij te hebben ingezet tegen olie- en munitie voorraden in Rusland. De Oekraïense doelstelling van deze beschietingen is Rusland tot inbinden te bewegen. Dat wil zeggen tot een schappelijker houding in nog te starten onderhandelingen.
In het licht van deze discussie werd het duidelijk dat Trump ‘waarschijnlijk’ geen Tomahawk-kruisraketten aan Oekraïne ter beschikking zal stellen. Nu niet.
Duitsland zal wel een Patriot-luchtafweersysteem aan Oekraïne leveren. De Duitse regering had beloofd er voor het einde van 2025 twee te zullen leveren. Dit is er één. En Groot-Brittannië heeft de middellange kruisraket Storm Shadow beloofd. Om hoeveel stuks het gaat is niet duidelijk.
4. Diplomatieke ontwikkelingen zoals aanbod door Rusland van niet-aanvalsverdrag
Ondanks de hevige oorlogshandelingen zijn er diplomatieke ontwikkelingen. In de vorige update werd duidelijk dat er een Oekraïens-Europees vredesplan in ontwikkeling is. Dat lekte uit en is tot op heden nog niet opgevolgd. De afgelopen week meldde president Zelensky dat hij een plan in voorbereiding heeft. Gisteren, 3 november, werd duidelijk dat Zelensky zich niet kan vinden in de ‘adviezen’, zoals hij het noemt. Daarom heeft nog geen plan op tafel gelegd.De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Lavrov, heeft in een toespraak in Minsk de EU en de NAVO een niet-aanvalsverdrag aangeboden. Hij stelde dat Rusland niet van plan is om een van de NAVO- of EU-lidstaten aan te vallen. Dat was ook nooit het plan, voegde hij eraan toe. Rusland is bereid dit standpunt te verankeren in toekomstige veiligheidsgaranties voor dit deel van Eurazië. Waarom dit voorstel juist nu komt is niet duidelijk. Feit is dat dit bericht in de Duitse pers is besproken en ook door de Duitse regering beantwoord. De Duitse regering, van de EU is niets vernomen, heeft om niet nader aangeduide redenen het voorstel afgewezen.Vandaag, 4 november wordt in Madrid een (belangrijke) vergadering van de Europese coalitie van Oekraïne-steunende landen gehouden. De nadruk ligt op geheimhouding (telefoons inleveren!) maar dit weten we al via de Spaanse pers. Het gaat om een strategisch beraad hoe het verder moet met de oorlog en de Europese (financiële) steun.
5. Verdere verspreiding van raketten
Afgelopen periode heeft Rusland twee nieuwe raketten beproefd. ‘Het Stormvogeltje’ heet het monster dat in het Russisch Boerevestnik wordt genoemd. Daar kan een kernbom op, maar zo is het ding niet beproefd. De raket die door kernenergie wordt voortgedreven heeft 14.000 km rondgevlogen. ‘Test geslaagd’ zeggen de Russen.
Daarnaast is een tweede raket uitgeprobeerd. De Poseidon, half torpedo half drone. Voor de goede orde, ook hier ging het niet om een proef met een kernwapen, maar om een proef met het nieuwste van het nieuwste op het gebied van raketten. In beide gevallen kan er wel degelijk een kernkop op.
Ook Frankrijk liet weten dat het een nieuwe raket met kernbomcapaciteit heeft getest. Het gaat om een gemoderniseerde versie van de M51 ballistische raket die vanuit een onderzeeboot wordt afgevuurd.
Als reactie stelde Trump niet alleen dat er een Amerikaanse atoomonderzeeboot voor de noord-Russische kust ligt, maar hij kondigde ook aan om het verdrag tegen kernwapenproeven als niet langer geldig te zien.
Mochten de VS inderdaad een kernwapenproef doen dan zal Rusland gepast reageren, aldus een Russische verklaring.
Daarmee escaleert de oorlog in Oekraïne verder in de richting van atoombommen en de modernste atoomwapen dragende raketten. Dat is precies waar ook Stop de Oorlog Amsterdam vanaf het begin voor heeft gewaarschuwd. Het is dan ook niet heel vreemd dat Serhii Plokhy, een Amerikaans-Oekraïense hoogleraar, in zijn boek Het Atoomtijdperk stelt dat we op een gevaarlijker moment leven dan tijdens de Cuba-crisis in 1962. ‘Alles is nucleair’.
Graag tot de volgende update op 14 november.
Guido van Leemput
4 november 2025
Luister naar deze podcasts op Spotify.
