Vrijwillige militaire dienst dient de vrede niet
Een reactie op het besluit van president Macron voor een vrijwillige militaire dienst
03.12.25
Alain Refalo
De president van de Franse republiek presenteert zijn “vrijwillige nationale militaire dienst” als een maatregel van gezond verstand. Omdat de wereld gevaarlijk zou zijn, moet men de jeugd voorbereiden om wapens te dragen. Dat is de conclusie. Dat is de gevraagde “verantwoordelijkheid”. Maar achter deze façade van “realisme” schuilt een eenvoudige waarheid: deze dienst bereidt niet voor op vrede. Hij bereidt zich voor op de oorlog. Vooral verankert hij hem in de hoofden. En juist daarom moet je hem afwijzen.
We hebben de moed nodig om te zeggen wat deze dienst echt betekent: leren omgaan met wapens, vechten en doden. Ongeacht taalkundige verfraaiingsmaatregelen leidt militaire dienst op tot het gebruik van dodelijk geweld. Willen we dit echt aan 18-jarigen opdragen? Is dit echt de manier om te bouwen aan een samenleving van burgers?
Met de herinvoering van een militaire regeling, zelfs als deze vrijwillig is, serveert de staat een oude idee: goede burger = potentiële soldaat. De staat ziet de jeugd zo als een mobiliseerbaar reservoir. Een autoritaire en anachronistische visie die burgerschaps-vorming reduceert tot het leren van gehoorzaamheid en gewapend geweld.
De militaire dienst wordt gerechtvaardigd met de dreiging. De boodschap is duidelijk: de wereld is gevaarlijk, dus we moeten ons bewapenen. Maar als angst de focus wordt van een openbaar beleid, wordt het speelveld van mogelijkheden smaller. Ze sluit de samenleving op in precies de logica die ze denkt te bestrijden. Hoe meer men de oorlog voorbereidt, hoe voorstelbaarder de oorlog wordt. Hoe meer je de gemoederen went aan het worst case scenario, hoe meer dat werkelijk wordt. Vrede is nooit voortgekomen uit angst. Nooit.
Er wordt gesproken over betrokkenheid, diversiteit en het overstijgen van jezelf. Men belooft ons een meer samengegroeide en verantwoordelijke jeugd. Maar over welke verantwoordelijkheid spreek je als de centrale ervaring de onderwerping aan de hiërarchie is, de reflexmatige gehoorzaamheid, het marcheren en het leren omgaan met het wapen? Dit “dienst aan de natie” noemen, is absurd.
De natie heeft een inventieve, kritische, solidaire jeugd nodig die kan samenwerken, opbouwen en repareren. Daartoe is ze al in staat. De staat heeft geen jeugd nodig die is gevormd in militaire discipline, waar de kritische geest achter de gehoorzaamheidsreflex terugtreedt. Een burgerschapsengagement dat door gehoorzaamheid wordt aangeleerd, is geen burgerschapsengagement meer. Het is onderwerping.
Laten we ons niet vergissen, deze militaire dienst is geen geïsoleerde maatregel. Hij voegt zich in een duidelijke koers. Sinds twee jaar spreekt de uitvoerende macht over een “oorlogseconomie”, verhoogt ze de militaire budgetten enorm en normaliseert ze de aanwezigheid van het leger in de civiele ruimte. Militaire dienst is een logische voortzetting daarvan. Het gaat erom een voedingsbodem te creëren voor mobiliseerbare jongeren, het leger permanent te installeren als moreel voorbeeld, het leger de rol van sociale lijm te geven en vooral de bevolking te laten wennen aan het idee dat oorlog onvermijdelijk is. Het is een vlucht vooruit die de samenleving afleidt van de levensbelangrijke problemen qua ecologie, sociale rechtvaardigheid, onderwijs, gezondheid, democratie. Terwijl we de jeugd bewapenen, ontwapenen we alles wat essentieel is voor samenleven.
Er is nooit één antwoord op een bedreiging. De geschiedenis toont dat een land zich anders kan verdedigen dan met wapens, namelijk door niet-samenwerking en massale burgerlijke ongehoorzaamheid, door veerkrachtige instellingen, door sociale mobilisatie, door solidariteitsnetwerken die een gebied onbestuurbaar kunnen maken voor een bezetter. Dat is de logica van geweldloze burgerverdediging. Ze ontkent de dreiging niet, ze ontkent alleen dat het enige mogelijke antwoord militair zou moeten zijn. Ze zet in op de samenleving, niet op het wapenarsenaal. Op samenwerking, niet op gewapende gehoorzaamheid.
Deze vrijwillige militaire dienst is in werkelijkheid een beslissing over naar welke samenleving we onderweg zijn. Hij vertelt ons welke toekomst men zich voorstelt voor de jeugd. Het is een toekomst in militair uniform, een toekomst waarin de eerste uitoefening van burgerschap bestaat uit het leren van het zogenaamde legitieme geweld. We kunnen een andere weg kiezen en investeren in een andere horizon.
Vrede ontstaat nooit vanzelf. Het komt evenmin voort uit angst, wapens of militaire training. Hij wordt geboren in een samenleving die investeert in rechtvaardigheid, onderwijs, samenwerking en collectieve veerkracht. De weigering van militaire dienst betekent niet het ontkennen van de bedreigingen, maar het afwijzen van een oorlogszuchtig fatalisme. De weigering bevestigt dat de veiligheid van een land wordt opgebouwd door de kracht van zijn civiele samenleving, en niet door de gehoorzaam-heid van zijn gewapende jeugd. Dat is een duidelijke politieke daad: in deze onrustige wereld kiezen we ervoor om vrede in plaats van oorlog voor te bereiden. Met de middelen van de vrede de vrede voorbereiden. Want dat is het enige doel dat de moeite waard is.
Vertaling Maurits in ’t Veld (NVB regiokring IJssel) op basis van de Duitse vertaling door Christine Richter van de Franse origineel.
Alain Refalo is leraar en activist voor geweldloosheid. Oprichter van het Centre de ressources sur la non-violence (https://ressourcesnonviolence2.fr/). Auteur van Le paradigme de la non-violence, itinéraire historique, sémantique et lexicologique (Chronique Sociale, 2023) en L’alternative non-violente, plaidoyer pour une radicalité constructive (L’Harmattan, 2025). Hoofdredacteur van het tijdschrift Alternatives Non-Violentes. Daarnaast schrijft hij regelmatig op de blog Chemins de non-violence (https://alainrefalo.blog/).
