We staan op een kruispunt; richten we het huishouden van onze samenleving in op oorlog of op vrede? Deze vraag hangt direct samen met hoe we naar onszelf, onze medemens en de wereld kijken. Kiezen we voor een doordenderende kapitalistische concurrentieslag? Kiezen we voor winst-gedreven wapenwedloop, verwaarlozing van diplomatie en verschansing achter dronemuren tot het schieten begint? Dan kiezen we voor verdere afbraak van publieke voorzieningen, natuur en gezondheid. En dan kiezen we voor toenemende ongelijkheid, escalatie, oorlog en trauma. Het samen beheren van publieke middelen en een gedeelde veiligheidsarchitectuur biedt daarentegen wél perspectief op duurzame vrede. Diverse denkers en onderzoeken onderbouwen dit.
Egoïsme en het geheel
Een onderzoek door Carnegie Mellon University liet AI-modellen een ‘Public Goods Game’ spelen (Andrei Stiru, Trouw, 15 november 2025). Des te geavanceerder de AI-modellen waren en hoe groter hun beredeneerfunctie, hoe minder punten ze in de algemene pot stopten. Laat anderen dat maar doen, dan profiteren wij dubbel, leek de redenatie. Vervolgens bleek dat een spelgroep met ‘naïeve’ AI-modellen uiteindelijk als geheel rijker werd, terwijl een groep ‘slimme’ modellen, die alles voor zichzelf hielden, op een heel magere eindstand uitkwam.
Dit onderzoek lijkt de sociale hoofdwet te onderstrepen die Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie, in 1905 formuleerde: Het welzijn van een geheel van samenwerkende mensen is des te groter, naarmate de enkeling minder aanspraak maakt op het resultaat van zijn prestaties, dat wil zeggen naarmate hij meer daarvan aan zijn medewerkers (lees andere werkenden) afstaat en naarmate meer van zijn behoeften niet uit eigen prestaties, maar uit de prestaties van de anderen worden bevredigd.
Roofkapitalisme of samen beheren
Irene van Staveren, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit, sloeg onlangs alarm over de decennialange uitlevering van publieke diensten aan kapitalistische ondernemingen. Deze zijn per definitie gericht op groeien, concurrenten voorblijven en overleven. Winstmaximalisatie voor de aandeelhouders is het hoofddoel, overnamebonussen zijn de kers op de taart (Trouw, 6 december 2025). Schrikbarend is de aanstaande overname van Solvinity, het bedrijf dat DigiD en Mijnoverheid.nl runt, door de roofkapitalisten van Kyndryl uit de VS.
Kees Klomp stelt dat we kapitalisme onterecht als natuurwet zijn gaan ervaren, terwijl het leven op aarde juist op basis van wederzijdse afhankelijkheid georganiseerd is. Het is een kerngedachte in zijn boek Ecoliberalisme (2025): alle levensvormen werken in vrijheid samen aan het accommoderen van elkaars levenskwaliteit. Eerder muntte hij de term commonisme; in de praktijk van ‘the commons’ maakt bezitten plaats voor het samen beheren, lokaal en democratisch georganiseerd.
Recept voor duurzame vrede
Klomp levert hiermee een recept voor een vredeseconomie, als hoopvol alternatief voor verder afglijden in kapitalistische roofzucht, waarbij geld en macht in handen komt van een steeds kleinere elite. Bestaanszekerheid en veiligheid hangen samen en zijn inclusief. Zolang de ander of ‘de vijand’ zich niet veilig voelt en in zijn bestaan bedreigd, komt er geen duurzame vrede, maar volgt verharding, angst en geweld. Onder anderen oud topdiplomaat van de VS Jeffrey Sachs stelt dat de veiligheid van Rusland sinds de jaren ’90 door VS en NAVO met voeten is getreden; ‘kapitalistische overnames’ van landen volgden elkaar op tot aan de Russische grens. Uiteraard is dit absoluut geen alibi voor de Russische agressie, maar één van de motieven.
Michail Gorbatsjov, ontbinder van het Warschaupact, pleitte ooit voor een Europees Huis.
Het samen met Rusland en Oekraïne beheren van de grote ecologische, sociale en veiligheidsproblematieken van ons continent lijkt de enige weg naar duurzame vrede. Naïef? Een beetje naïviteit kan geen kwaad, weten we uit het door AI-modellen gespeelde economiespel. Sterker, het brengt ons als mensheid verder.
Bart Keer
Docent VO
Actief voor de Nieuwe Vredesbeweging
Zutphen
