Gaat het Amerikaanse vredesinitiatief vastlopen?

Gaat het Amerikaanse vredesinitiatief vastlopen?

Vorige week liep de honderddagen-termijn van president Trump af. De termijn die hij had gesteld om de hete fase van de oorlog in Oekraïne te beëindigen. Tien dagen geleden was duidelijk geworden dat er een zevenpunten-plan op tafel ligt dat een begin van het einde van de oorlog moet opleveren. De VS hadden westerse landen en Oekraïne gevraagd om hier mee in te stemmen. Een deel van het plan is een grondstoffendeal tussen de VS en Oekraïne. Die ligt er nu, maar van een staakt-het-vuren is nog geen sprake. Inmiddels hebben Oekraïne en de West-Europese landen een soort alternatief voor de Amerikaanse strategie ontwikkeld. Lopen de Amerikanen vast?

Dat brengt me op de volgende punten;

• Ontwikkelingen aan het militaire en diplomatieke front
• Oekraïense weerbarstigheid
• Een Europees vredesplan
• Amerikaanse eisen aan iedereen
• De Russische eisen aan Oekraïne
• Nieuwe Amerikaanse eisen aan de NAVO-bondgenoten

Militaire ontwikkelingen
Op 26 april zijn de Oekraïense troepen uit de Russische provincie Koersk verdreven. Daarmee is het argument vervallen dat deze invasie, die vorig jaar augustus is begonnen, zin had als onderhandelingsmiddel.
De Russische opmars langs het front vordert amper. Er is sprake van een stabiel front, maar Rusland bericht over nieuwe rekruten, waarmee een nieuwe aanval ingezet kan worden. Dat is niet zeker, maar kan ook niet worden uitgesloten.
Ondertussen gaan de aanvallen met drones en raketten door. De aanvallen op Oekraïense civiele doelen krijgen veel aandacht, maar Oekraïne valt ook doelen aan in Rusland (wellicht militaire), maar met melding van burgerslachtoffers.

De Oekraïense weerbarstigheid
In de discussie over de Oekraïense positie ten opzichte van de VS wordt vaak gesteld dat Oekraïne een knechtenrol heeft om oorlog tegen Rusland te voeren. Een proxy-positie heet dat in het jargon. Ik ben altijd van een dubbelkarakter uitgegaan en niet van een pure onderschikking. In die positie probeert Oekraïne, hoe afhankelijk ook van het Westen en met name van de VS onder Biden, de eigen positie zo autonoom mogelijk te houden. Dat gebeurt in de politiek-ideologische zin door de strategische communicatie die door de Oekraïense regering wordt ondernomen. Dat is het vakgebied van Zelensky.

Dat gebeurt ten tweede door middel van de uitbouw van een eigen wapenindustrie en de bouw van eigen wapens waarmee Rusland wordt aangevallen. De ontwikkeling van de drone-technologie heeft een hoge vlucht genomen in Oekraïne. Dat gebeurt, ten derde, door de smeekbedes voor Westerse wapens, met name maar zeker niet uitsluitend luchtafweermiddelen. Die smeekbedes worden ook nog steeds aan de VS gericht, en heeft er vorige week toe geleid dat Trump voor het eerst een wapenpakket ter waarde van 50 miljoen (niet miljard) heeft toegezegd. Het soort wapens is niet bekend gemaakt.

Sinds de zomer van 2024 heeft Oekraïne een exit-strategie uit de ‘hete fase’ van de oorlog gekozen die natuurlijk niet zo werd genoemd. Het heette een overwinningsplan. Daarbij werd het in de loop van het najaar zichtbaar dat Oekraïne Trump met grondstoffen probeerde te verlokken. De roofdeal die Trump vervolgens in januari eiste, leidde tot een openbare ruzie tussen Trump en Zelensky. Daarop kreeg Oekraïne brede bijval uit het Westen.

Vorige week hebben Oekraïne en de VS de lang verwachte overeenkomst gesloten over de gezamenlijke exploitatie door de VS en Oekraïne van nieuwe mijnen in Oekraïne. Over door Oekraïne vurig gewenste Amerikaanse veiligheidsgaranties zijn geen afspraken gemaakt in dit contract. De Amerikaanse regering heeft steeds gesteld dat de Amerikaanse economische belangen dé veiligheidsgaranties zijn. Deze overeenkomst was een van de zeven punten van een Amerikaans-Russisch plan dat in Londen is besproken. Zelensky is tevreden over het resultaat. Maar het hoofddoel van het ‘overwinningsplan’ werd niet bereikt. Geen expliciete veiligheidsgaranties.
Oekraïne toont zich weerbarstig en heeft daarbij geprofiteerd van de afkeer over Trump bij Westerse bondgenoten.

Crisis in de Amerikaanse onderhandelingsstrategie?
De onderhandelingen over een staakt-het-vuren in de oorlog in Oekraïne zijn in een kritische fase aanbeland. Daarbij gaat het over de politieke erkenning dat de Krim verloren is voor Oekraïne.
Rusland stelt dat erkenning van de Krim als Russisch grondgebied een gebiedende voorwaarde is om tot een overeenstemming te komen.
Tegelijkertijd blijft het dreigement hangen dat de VS de inspanningen om tot een deal te komen zullen staken als het allemaal te lang duurt naar de zin van Trump en de zijnen. Gevreesd wordt in Europese kringen dat een kleine toegeving hier en daar wordt aangegrepen om de onderhandelingen te verlaten en de Europese staten de boel over te dragen.

Herstel van de krijgersmentaliteit
Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft een lijst uitgebracht van de prestaties die het in eigen ogen heeft geleverd in de eerste 100 dagen van Trump’s tweede regering. Naast de lange lijst valt vooral de zeer agressieve en krijgshaftige taal op. Eén van de belangrijkste verworvenheden, aldus deze tekst, is het herstel van de krijgersmentaliteit, ‘warrior ethos’.  Daarnaast wordt meegedeeld dat inmiddels meer dan 1000 doelen in Jemen zijn aangevallen. Om maar iets te noemen.
Daarbij stond ook zwart op wit dat NAVO-leden 5% van de economie aan defensie moeten gaan besteden.

Hebben Europese landen ook een onderhandelings- of vredesplan?
De onderhandelingen van Londen van 23 april hebben er toe geleid dat Europese landen ook een plan voor een vredesakkoord hebben opgesteld. Dat wil zeggen Oekraïne heeft het opgesteld en het wordt gesteund door Engeland en Frankrijk die in Londen met de VS spraken over het Amerikaanse zevenpuntenplan plan. Daarmee wezen ze het Amerikaanse plan af.
Het Oekraïense plan is in samenwerking met deze Europese grootmacht opgesteld. Het is onduidelijk in hoeverre de EU of andere NAVO-landen hierbij betrokken zijn. Oekraïne heeft zich daarmee tussen de VS en West-Europa genesteld en het Westerse kamp formeel verdeeld.
Het zijn de grote Anglo-Saksische media die het brengen als een apart Oekraïens vredesinitiatief. De Nederlandse publieke opinie wordt ingelicht over de (als onredelijk voorgestelde) Amerikaanse plannen en op deze wijze bij de les van de voorstellen van Oekraïne gehouden. Dat is niet zo heel vreemd. Het plan is immers niet aan de Russen aangeboden. Het wordt tegenover het Amerikaanse geplaatst en toont de Westerse verdeeldheid.

Feit is, zoals ook in mijn vorige update heb gemeld, dat het plan is gebaseerd op de realiteit. Het kent Rusland toe wat onvermijdelijk lijkt in militaire zin, terwijl de Amerikaanse regering onrealistische Russische eisen afwijst. Het Oekraïense en Europese vredesplan lijdt aan het idee dat de verliezende partij de overwinnaar een totale capitulatie kan opleggen.

Er zijn maar drie punten waarover de twee plannen het eens zijn. Het eerste punt in beide plannen is een onmiddellijk staakt-het-vuren. Het tweede punt van overeenstemming is dat de onderhandelingen dan beginnen vanaf de huidige bestandslijn. Het derde punt is dat Oekraïne vrij zal zijn om het lidmaatschap van de Europese Unie na te streven.

Terwijl het Amerikaanse plan de facto, maar niet juridisch of formeel, de Russische controle erkent over het grondgebied dat al in hun bezit is, maakt het Oekraïens-Europese plan hier geen melding van en zegt het alleen dat “territoriale kwesties zullen worden besproken en opgelost na een volledig en onvoorwaardelijk staakt-het-vuren”.
Er zijn ook verschillende paar punten waarop Oekraïne (en Europa) en de VS volledig van mening verschillen. Dat zijn opheffing van de sancties voor Rusland en een NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne.
Deze zienswijze op de Amerikaanse initiatieven en de wil om de oorlog voort te zetten is slechts een voorbeeld van de verdieping van de meningsverschillen tussen de VS en andere NAVO-landen.

Nieuwe Amerikaanse eisen aan de NAVO-bondgenoten
Sinds afgelopen december, nog voor de inauguratie van Trump, is secretaris-generaal Rutte van de NAVO de leden van het bondgenootschap aan het opjagen om de defensie-uitgaven de komende jaren op te voeren tot 3,5% van het BBP. Daarmee hoopt Rutte op de NAVO-top, die eind juni in Den Haag wordt gehouden, de Amerikaanse regering tevreden te stellen.

De regering Schoof heeft in de Voorjaarsnota van eind april een miljard euro extra voor defensie begroot. Er wordt voor ‘een ingroeimodel’ gekozen, waarbij met het verloop van de tijd steeds meer extra geld naar defensie moet gaan. Dat betekent wel dat op allerlei sociale en publieke voorzieningen bezuinigd zal worden. Daarmee wordt de verzorgingsstaat verder ingeruild voor een oorlogsstaat. Deze voorstellen vloeien voort uit het streven de uitgaven voor Defensie te verhogen tot 3,5% van het BBP.

Afgelopen weekend heeft Trump zijn eisen aan de NAVO opgeschroefd. Het stond al in het overzicht van de prestaties van het Pentagon over de eerste 100 dagen van het Trump-bestuur. Nu wordt er een dreigement aan toegevoegd. De defensie-uitgaven moeten naar 5%, anders komt Trump misschien niet naar Den Haag. Dat is weer een dwingende aansporing voor Rutte om de NAVO-leden op te jagen.
Rutte heeft inmiddels de vergaderstukken voor de NAVO-top klaar. Daarin verwerkt is zijn interpretatie van de oekaze van Trump. Daarbij stelt hij nu voor om 3,5% van het BBP aan directe defensie-uitgaven te besteden (dat had hij immers al voor elkaar in de afgelopen maanden) en een extra 1,5% aan verwante zaken voor het militaire bedrijf. Zoals infrastructurele werken. De versterking van bruggen en wegen en dergelijke militarisering van de burgermaatschappij. Infrastructuur die ook voor de civiele samenleving hoognodig is. Of deze truc Trump over de streep haalt?

Verschillen van mening
Aan de vooravond van de herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog, de Duitse capitulatie van 8 mei 1945, is de diplomatieke situatie onduidelijk.

De verschillende visies op de oorlog laten zien hoe ver VS en Oekraïne uit elkaar liggen. Hoe realistisch de hoop op vrede is, zal afhangen van hoe stevig het Amerikaanse dreigement met het “definitieve aanbod” is dat binnenkort mag worden verwacht. Tevens wordt dan duidelijk hoever alle partijen bereid zijn te gaan om tot overeenstemming te komen. Als dat niet het geval is, dan loopt het Amerikaanse initiatief vast en gaat de oorlog nog een bloedige ronde verder.

De volgende update komt uit op 14 mei.

 Guido van Leemput