Hoe kansrijk is een gesprek tussen Rusland en Oekraïne?
Vandaag, 15 mei 2025, zijn directe onderhandelingen tussen delegaties van Oekraïne en Rusland begonnen. Deze besprekingen in Istanboel zouden tot een einde van de oorlog moeten leiden. Er is overigens geen enkele duidelijkheid op het stoppen van de ‘hete fase’ van de oorlog, noch van de duur van deze onderhandelingen. Evenmin is duidelijk welke concrete punten in dit stadium besproken worden. Feit is dat deze directe onderhandelingen een diplomatieke doorbraak zijn. Feit is ook dat het Westen de eis inslikte om eerst een staakt-het-vuren van een maand overeen te komen voordat onderhandelingen kunnen worden begonnen.
Dat brengt mij op de volgende punten:
- Beleid Russisch isolement mislukt.
- Oekraïense behoefte aan beëindigen van de oorlog.
- Dubbele boodschap VS.
- Meer coördinatie tussen VS en grote Europese landen.
- Bewapeningsbeleid komt te laat.
- Europa is verdeeld.
- Tussen overwinning en een vredesdictaat.
Beleid Russisch isolement mislukt
De herdenking op 9 mei jl. van de capitulatie van nazi-Duitsland 80 jaar geleden, bracht leiders van 29 landen in Moskou tezamen. Wrang was dat niet alleen de overwinning in de Tweede Wereldoorlog werd herdacht, maar dat ook de Speciale Militaire Operatie in Oekraïne werd gevierd. Onder die 29 leiders waren presidenten van nieuwe belangrijke wereldmachten als China en Brazilië. De Chinese president sloot in de dagen voorafgaand aan de parade op het Rode Plein, mét Chinese soldaten, ook een groot aantal economische overeenkomsten met Rusland. Daarmee is duidelijk geworden dat het politieke isolement van Rusland dat drie jaar door het Westen wordt volgehouden, is mislukt.
Oekraïense behoefte aan beëindigen van de oorlog
De behoefte van Oekraïne om de oorlog te beëindigen is heel groot. Het land houdt moeizaam stand tegen de voortdurende stormlopen van Russische militairen op tal van plaatsen aan het lange front. De Russische bombardementen op de Oekraïense infrastructuur gaat door, ondanks bezweringen van eenzijdige Russische wapenstilstanden.
Deze Oekraïense behoefte aan een einde van de oorlog was uitgedrukt in een (nogal ronkend) overwinningsplan dat vanaf juli vorig jaar in de aanbieding van westerse landen werd gedaan. Met royale aanbiedingen in een grondstoffendeal, kort voor de Amerikaanse verkiezingen, hapte Trump toe. Hij trok vervolgens Oekraïne het vel over de oren, tot grote verontwaardiging van Oekraïne en de Europese landen die ook wel zo’n deal willen hebben.
Dubbele boodschap VS
De paniek aan Oekraïense kant bereikte in februari nieuwe hoogten toen de VS eenzijdig onderhandelingen begonnen met Rusland en een plan opstelden, hoe de oorlog te stoppen.
In april lag er een Amerikaans zevenpuntenplan dat vooral Oekraïne en het Westen gold. Inmiddels is één van die punten, de grondstoffendeal geregeld. De deal is gunstiger dan hij eerst leek, maar veiligheidsgaranties worden niet gegeven door de VS. De deal geldt voor nieuwe gunningen en kunnen pas worden gedaan als de hete fase van de oorlog afgelopen is. Als er ‘vrede’ is. Inmiddels is die deal in een wet vervat.
Zoals in mijn vorige update gemeld dreigen de Amerikaanse onderhandelingspogingen vast te lopen. De Amerikanen geven daarom nu een dubbele boodschap af. Een onmiddellijk staakt-het-vuren van 30 dagen. Vicepresident J.D. Vance dringt er tegelijkertijd op aan dat directe onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne zouden moeten worden begonnen. Tegelijkertijd brachten de VS een Patriot-systeem over uit Israël naar Oekraïne. Daarmee komen de VS een beetje terug op het beleid om geen wapens meer te leveren. Inmiddels dreigen ze Rusland met aanvullende economische sancties als het geen toegeving doet in de onderhandelingen.
Meer coördinatie tussen VS en grote Europese landen
Niet alleen waren vier chefs van West-Europese landen (Polen, Groot-Brittannië, Duitsland en Frankijk) in Kyiv op 9 mei, maar ze sloten zich aan bij Oekraïens–Amerikaanse pleidooien voor een volledig staakt-het-vuren van 30 dagen.
Met de verklaring van de vier Europese landen verwierf Oekraïne steun voor diplomatie en versterkte het land het politieke draagvlak in het Westen bij de nieuwe ontwikkelingen. In Europa zijn er nu ook belangrijke stemmen die inzien dat onderhandelingen niet langer te keren zijn. Dat is eigenlijk voor het eerst.
De Europese landen hebben tot dusver geen eigen diplomatiek beleid ontwikkeld of de Amerikaanse diplomatie gesteund. De verschillen tussen de VS en deze vier landen zijn kleiner geworden. Dat is politieke winst voor Oekraïne, maar levert nog geen concreet voordeel bij het beëindigen van de oorlog met Rusland.
Bewapeningsbeleid komt te laat
Anders dan de VS van Trump hebben Europese landen geen afscheid genomen van het bewapeningsbeleid van Oekraïne. Europese landen bereidden zich tot nu toe vooral voor op de dag dat de Amerikaanse wapens die door de vorige regering aan Oekraïne geleverd zijn, zijn opgebruikt. Die dag komt dichterbij, ergens in de komende zomer, en Europese landen doen wat in hun praktische vermogen ligt om Oekraïne te bewapenen. De reële verwachting is het dat niet zal lukken, of indien het lukt het te laat zal zijn om daadwerkelijk verschil te maken aan het front. Oekraïne kan het waarschijnlijk niet volhouden. Alleen daarom al is het ook verstandiger om diplomatie te steunen.
Europa is verdeeld
Door de stap van vier grote landen blijkt nu dat Europa is verdeeld. Van de EU zelf is weinig te merken bij het steunen van de Oekraïense onderhandelingsvoorstellen. Sommige Europese landen denken (nog steeds) dat het geen enkele zin heeft om te onderhandelen. Zo verklaarde de Letse minister van Buitenlandse Zaken, Baiba Braze, dat het verzwakken van de militaire capaciteit van Rusland de beste strategie is. Het merkwaardige van deze aanpak is dat hij al jaren niet werkt, dat het isolement van Rusland kleiner wordt en dat Oekraïne is uitgeput. Mijn verwachting is dan ook dat de politieke positie van deze groep in Europa zal verzwakken. Dat is uiteraard volledig afhankelijk van een onderhandelingsresultaat, zowel qua kwaliteit als van de termijn waarop deze kan worden afgesloten.
Tussen overwinning en een vredesdictaat
Het pleidooi dat er onderhandeld moet worden begint meer opvolging te krijgen. Ook in Europese landen die zich tot dusver afwenden van diplomatie breekt het besef door het niet anders kan. Onderhandelen moet.
Er zijn bezweringen dat een gedicteerde vrede nooit zal worden geaccepteerd. Het is onduidelijk is wat de definitie van zo’n vrede is. Jarenlang werd gezworen bij ‘een overwinning’. Daarvan was de definitie niet duidelijk, maar het werd herhaald en nog eens herhaald.
Nu wordt, weliswaar terecht, gesteld dat een vernederende vrede niet acceptabel is. De centrale vraag is wat de mogelijkheden zijn aan de onderhandelingstafel, nu blijkt dat de mogelijkheden tot winst aan het front zeer minimaal zijn, tenzij de oorlog verder wordt geïnternationaliseerd. De bocht naar onderhandelingen is nu definitief genomen. Er is echter geen enkele garantie dat onderhandelingen tot een gunstig akkoord leiden.
Daarvoor zal Europa een veel bredere visie moeten ontwikkelen op de toekomst van ons continent. Naast een staakt-het-vuren in de oorlog in Oekraïne, moet er gewerkt worden aan een definitief vredesakkoord tussen de oorlogvoerende landen. Ook dat is maar het halve antwoord. Er moet nóg een akkoord worden gesloten, nl over de vrede in héél Europa. Mocht dat lukken dan is de kans op een vervolgoorlog een stuk kleiner en kan tegelijkertijd wellicht een aanvaardbare deal voor Oekraïne worden gesloten. De kansen daar op zijn nu heel klein.
Tot dan blijft het heel spannend.
Tot de 24ste op het Spui.
