Jeffrey D. Sachs
17-12-2025
Open brief aan bondskanselier Friedrich Merz
Veiligheid is ondeelbaar – en geschiedenis telt
Geachte heer bondskanselier Merz,
U hebt herhaaldelijk gesproken over de verantwoordelijkheid van Duitsland voor de Europese veiligheid. Deze verantwoordelijkheid mag niet worden ingewisseld tegen slogans, selectieve herinneringen of de normalisering van oorlogsretoriek. Veiligheidsgaranties zijn geen eenrichtingsverkeer. Ze werken in beide richtingen. Dit is geen Russisch of Amerikaans argument; het is een basisprincipe van de Europese veiligheid dat expliciet is verankerd in het Slotdocument van Helsinki, het OVSE-kader en in decennia van naoorlogse diplomatie.
Duitsland is verplicht om dit moment met historische ernst en eerlijkheid tegemoet te treden. In dit opzicht blijft uw recente retoriek gevaarlijk achter bij de verwachtingen.
Sinds 1990 zijn de belangrijkste veiligheidsbelangen van Rusland herhaaldelijk genegeerd, afgezwakt of rechtstreeks geschonden – vaak met actieve medewerking of niet-ingrijpen van Duitsland. Deze geschiedenis mag niet worden uitgewist als men een einde wil maken aan de oorlog in Oekraïne, en zij mag niet worden genegeerd als Europa een permanente staat van confrontatie wil vermijden.
Aan het einde van de Koude Oorlog heeft Duitsland herhaaldelijk en ondubbelzinnig aan de Sovjet- en later de Russische leiders verzekerd dat de NAVO niet naar het oosten zou uitbreiden. Deze toezeggingen werden gedaan in de context van de Duitse hereniging. Duitsland profiteerde hier enorm van. De snelle hereniging van Duitsland – binnen de NAVO – zou zonder de op deze toezeggingen gebaseerde instemming van de Sovjet-Unie niet mogelijk zijn geweest. Later doen alsof deze toezeggingen betekenisloos waren of slechts terloopse opmerkingen, is niet realistisch: het herschrijft de geschiedenis.
In 1999 nam Duitsland deel aan de NAVO-bombardementen op Servië, de eerste grote oorlog die de NAVO zonder mandaat van de VN-Veiligheidsraad voerde. Dit was geen verdedigingsactie, maar een baanbrekende interventie die de veiligheidsorde na de Koude Oorlog ingrijpend veranderde. Voor Rusland was Servië geen abstracte aangelegenheid. De boodschap was ondubbelzinnig: de NAVO zou geweld gebruiken buiten haar grondgebied, zonder VN-mandaat en zonder rekening te houden met Russische bezwaren.
In 2002 trokken de Verenigde Staten zich eenzijdig terug uit het ABM-verdrag, een hoeksteen van de strategische stabiliteit gedurende drie decennia. Duitsland maakte geen serieuze bezwaren. Maar de uitholling van de wapenbeheersingsarchitectuur vond niet plaats in een vacuüm. Raketafweersystemen die dichter bij de Russische grenzen werden gestationeerd, werden door Rusland terecht als destabiliserend beschouwd. Deze percepties afdoen als paranoia was politieke propaganda en geenszins verstandige diplomatie.
In 2008 erkende Duitsland de onafhankelijkheid van Kosovo, ondanks uitdrukkelijke waarschuwingen dat dit het beginsel van territoriale integriteit zou ondermijnen en een precedent met verstrekkende gevolgen zou scheppen. Opnieuw werden de bezwaren van Rusland afgedaan als kwaadwillig en werden de fundamentele bedenkingen niet serieus genomen.
Het voortdurende aandringen om de NAVO uit te breiden met Oekraïne en Georgië – formeel is die wens uitgesproken tijdens de top in Boekarest in 2008 – overschreed de duidelijkste rode lijnen, ondanks jarenlange, luidruchtige, duidelijke, consequente en herhaalde bezwaren van Moskou. Wanneer een grootmacht een centraal veiligheidsbelang benoemt en dit gedurende decennia steeds weer benadrukt, is het negeren daarvan geen diplomatie, maar een bewuste escalatie.
De rol van Duitsland in Oekraïne sinds 2014 is bijzonder verontrustend. Berlijn bemiddelde samen met Parijs en Warschau bij het akkoord van 21 februari 2014 tussen president Janoekovitsj en de oppositie – een akkoord dat een einde moest maken aan het geweld en de constitutionele orde moest handhaven. Binnen enkele uren mislukte dit akkoord. Er volgde een gewelddadige staatsgreep. Er kwam een nieuwe regering tot stand op ongrondwettelijke wijze. Duitsland erkende het nieuwe regime onmiddellijk en steunde het. Het door Duitsland gegarandeerde akkoord werd zonder aarzelen opgegeven.
Het akkoord van Minsk II van 2015 moest de correctie vormen – een onderhandeld kader om een einde te maken aan de oorlog in Oost-Oekraïne. Duitsland trad opnieuw op als garant. Maar zeven jaar lang werd het akkoord van Minsk II niet door Oekraïne uitgevoerd. Kiev verwierp openlijk de politieke bepalingen ervan. Duitsland dwong ze niet af. Voormalige Duitse en andere Europese staatshoofden en regeringsleiders hebben inmiddels toegegeven dat Minsk minder als vredesplan dan als verdedigingsmaatregel werd behandeld. Alleen al deze bekentenis vraagt om een discussie over de gebeurtenissen.
Tegen deze achtergrond klinken eisen om steeds meer wapens, steeds scherpere retoriek en steeds grotere “vastberadenheid” hol. Ze roepen Europa op om het recente verleden te vergeten om een toekomst van permanente confrontatie te rechtvaardigen.
Genoeg propaganda! Genoeg morele infantilisering van het publieke debat! Europeanen zijn in staat om te begrijpen dat veiligheidsdilemma’s reëel zijn, dat NAVO-acties consequenties hebben en dat vrede niet wordt bereikt door te doen alsof de veiligheidsbezwaren van Rusland niet bestaan.
De Europese veiligheid is ondeelbaar. Dit principe houdt in dat geen enkel land zijn veiligheid ten koste van een ander land kan versterken zonder instabiliteit te veroorzaken. Het houdt ook in dat diplomatie geen verzoening is en historische eerlijkheid geen verraad.
Ooit begreep Duitsland dit. De Ostpolitik [van Willy Brandt en Egon Bahr, vanaf 1968] was geen zwakte, maar strategische volwassenheid. Men besefte dat de stabiliteit van Europa afhankelijk is van dialoog, wapenbeheersing, economische betrekkingen en respect voor de legitieme veiligheidsbelangen van Rusland.
Duitsland heeft deze volwassenheid vandaag opnieuw nodig. Het mag niet langer praten alsof oorlog onvermijdelijk of zelfs deugdzaam is. Strategisch denken mag niet langer worden gereduceerd tot bondgenootschappelijke slogans. Het moet eindelijk streven naar echte diplomatie – niet als PR-maatregel, maar als een serieuze poging om een Europese veiligheidsarchitectuur te herbouwen die Rusland insluit in plaats van uitsluit.
Een vernieuwde Europese veiligheidsarchitectuur moet beginnen met duidelijkheid en terughoudendheid. Allereerst vereist dit een ondubbelzinnig einde aan de uitbreiding van de NAVO naar het oosten – rond Oekraïne, Georgië en elk ander land langs de Russische grenzen. De uitbreiding van de NAVO was geen onvermijdelijk gevolg van de naoorlogse orde; het was een politieke beslissing die werd genomen in strijd met de plechtige toezeggingen van 1990 en die ondanks herhaalde waarschuwingen voor destabilisatie van Europa werd doorgezet.
Veiligheid in Oekraïne wordt niet bereikt door de stationering van Duitse, Franse of andere Europese troepen, aangezien dit de verdeeldheid alleen maar zou vergroten en de oorlog zou verlengen. Stabiliteit wordt bereikt door neutraliteit, ondersteund door geloofwaardige internationale garanties. De geschiedenis is duidelijk: noch de Sovjet-Unie, noch de Russische Federatie hebben in de naoorlogse orde de soevereiniteit van neutrale staten geschonden – noch Finland, Oostenrijk, Zweden, Zwitserland, noch andere. Neutraliteit werkte omdat het rekening hield met de legitieme veiligheidsbelangen van alle partijen. Er is geen geldige reden om aan te nemen dat dit niet opnieuw zou kunnen werken.
Ten tweede vereist stabiliteit demilitarisering en wederkerigheid. Russische strijdkrachten moeten uit de buurt van de NAVO-grenzen worden gehouden en NAVO-strijdkrachten – met inbegrip van raketsystemen – moeten uit de buurt van de Russische grenzen worden gehouden. Veiligheid is ondeelbaar, niet eenzijdig. Grensregio’s moeten door middel van controleerbare overeenkomsten worden gedemilitariseerd en niet met steeds meer wapens worden overladen.
Sancties moeten in het kader van een onderhandelde oplossing worden opgeheven; ze hebben geen vrede gebracht en hebben de Europese economie ernstige schade toegebracht.
Met name Duitsland moet zich verzetten tegen de lichtzinnige inbeslagname van Russisch staatsvermogen – een flagrante schending van het internationaal recht die het vertrouwen in het mondiale financiële stelsel ondermijnt. De heropleving van de Duitse industrie door middel van legitieme, op contracten gebaseerde handel met Rusland is geen capitulatie, maar economisch realisme. Europa mag zijn eigen productiebasis niet vernietigen uit naam van morele retoriek.
Ten slotte moet Europa terugkeren naar de institutionele grondslagen van zijn eigen veiligheid. De OVSE – niet de NAVO – moet weer fungeren als het centrale forum voor Europese veiligheid, vertrouwensopbouw en wapenbeheersing. Strategische autonomie voor Europa betekent precies dit: een Europese veiligheidsorde die wordt gekenmerkt door Europese belangen, niet door permanente ondergeschiktheid aan de expansiedrift van de NAVO.
Frankrijk zou zijn nucleaire afschrikking kunnen uitbreiden tot een Europees veiligheidsparaplu, maar alleen in een puur defensieve houding, zonder vooruitgeschoven systemen die Rusland bedreigen.
Europa moet aandringen op een terugkeer naar het INF-kader en op uitgebreide strategische onderhandelingen over nucleaire wapenbeheersing, waarbij de Verenigde Staten en Rusland – en later ook China – worden betrokken. De analogie tussen Kosovo en Oekraïne moet ook eerlijk worden erkend: grenzen zijn in Europa al verschoven met westerse steun. Grenzen werden verschoven. Het streven naar vrede moet onaantastbaar zijn.
En het belangrijkste: leer geschiedenis, mijnheer de bondskanselier! En wees daarbij eerlijk! Zonder eerlijkheid kan er geen vertrouwen zijn. Zonder vertrouwen kan er geen veiligheid zijn. En zonder diplomatie riskeert Europa de rampen te herhalen waarvan het zogenaamd heeft geleerd.
De geschiedenis zal beoordelen wat Duitsland zich herinnert – en wat het vergeet. Laat Duitsland onder uw leiding deze keer kiezen voor diplomatie en vrede en zich aan zijn woord houden.
Met vriendelijke groet,
Jeffrey D. Sachs
Universiteitsprofessor
Columbia Universiteit
