Europa moet de geopolitieke ramkoers die het nu voorstaat loslaten, betoogt Dolph Kessler, en losraken uit de dodelijke omarming.
En ineens veranderde alles in Europa. Trump betrad het diplomatieke toneel.
Tot verbijstering van de Europese landen werden zij buitenspel gezet en vaart Trump een geheel eigen koers; hij zet zelfs het voortbestaan van de NAVO op het spel. Europa is in paniek en probeert zich te herpakken.
En dat is lastig. Europa wil wel macht, maar ze heeft dat uitsluitend in economische zin door een grote gemeenschappelijke binnenlandse markt. Door haarzelf gecoördineerde militaire macht heeft Europa niet.
Roep om Europees leger
Europese landen die lid zijn van de NAVO kunnen, militair gezien, uitsluitend onder de paraplu van de NAVO gezamenlijk functioneren en zijn daarbij afhankelijk van de Verenigde Staten (VS). Gelet op deze afhankelijkheid van de VS, en de vraag of de NAVO überhaupt wel blijft bestaan, wordt daarom de roep om een eigen specifiek Europees leger luider. Momenteel worden er hiervoor oplossingen gezocht, waar ik met betrekking tot de vorm en de inhoud kanttekeningen bij wil plaatsen.
Wat betreft de vorm gaat het mij om de vraag: who is in charge? Onlangs heeft Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, het zogeheten ReArm Europe-initiatief voorgesteld, een strategisch plan om de militaire capaciteiten van de Europese Unie te versterken. Dit plan beoogt tot 800 miljard euro te mobiliseren voor defensie-uitgaven. Het is duidelijk dat hierbij de Europese Unie het voortouw neemt. Ik vraag mij af of dat wel een goed idee is.
De EU kent trage en bijzonder ingewikkelde besluitvormingsprocedures waarbij uiteindelijk unanimiteit geldt. In de EU zitten ook drie neutrale landen: Ierland, Oostenrijk en Malta. In de EU missen we bovendien landen die juist bij de Europese defensie betrokken zouden moeten worden, zoals het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen.
Een nieuwe EDG oprichten
Veel beter zou ik het daarom vinden om een nieuwe Europese Defensie Gemeenschap (EDG) op te richten waarbij maatwerk geleverd wordt. Alleen landen die dat willen, doen mee. Er is geen besluitvorming op basis van unanimiteit. Ook Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk kunnen aan tafel.
Op deze manier kunnen we de fundamentele Europese samenwerkingsthema’s onafhankelijker van elkaar maken en dat lijkt mij wel zo praktisch. Europa kan economisch, sociaal en op het gebied van het milieu samenwerken; daarvoor hebben we al vele jaren de Europese Unie. Europa kan in monetaire zin samenwerken; daarvoor hebben we de Eurolanden met hun eigen besluitvormingsprocedures (zoals de Europese Centrale Bank). Europa kan in militaire zin gaan samenwerken; daarvoor richten we een Europese Defensie Gemeenschap op (EDG).
Met deze EDG halen we overigens een oud initiatief van Europa van stal. Al in 1950 kwam een Europese krijgsmacht onder supranationale controle in discussie. West-Duitsland, Italië en de Benelux-landen waren vóór, maar Frankrijk stemde in 1954 op het laatste nippertje tegen. Nu, zeventig jaar later, ligt er een mooie herkansing voor dit initiatief in het verschiet.
Minder afhankelijk worden van VS
Wat betreft het inhoudelijke beleid van een Europese militaire macht lijken mij twee punten duidelijk. Ten eerste: omdat alle Europese landen nu elk hun eigen militaire koers uitzetten, is er een grote efficiencyslag mogelijk, waarbij systemen op elkaar afgestemd worden en besluitvorming meer gecentraliseerd wordt. Ten tweede: de afhankelijkheid van de VS moet worden opgeheven en dat betekent een loskoppeling van het Amerikaanse opperbevel.
Ook zonder de Amerikanen moet de EDG kunnen functioneren. Dat vraagt allerlei nieuwe investeringen; bijvoorbeeld in eigen satellietsystemen.
Zeker nu de Amerikaanse president daar zo duidelijk over is, blijft de belangrijkste inhoudelijke vraag over. Willen we wel of niet proberen de verhoudingen met Rusland te herstellen?
Sluit Europa zich in de een of andere vorm aan bij de lijn om een nieuwe relatie met Rusland te zoeken en gaan we voor een langdurige vrede en weer enigszins ’normale’ verhoudingen met Rusland, inclusief een Europese veiligheidsarchitectuur? Of blijft Europa zitten op de lijn waarbij Poetin als het grote kwaad wordt gezien die zo goed als zeker Europa blijft lastigvallen? Zowel Europa als Rusland blijft dan de confrontatie met de ander zoeken.
Ontmantel opgebouwde vijandsbeelden
Naar mijn mening zou die vraag beantwoord moeten worden vanuit een langetermijnperspectief. Oekraïne ligt de komende duizend jaar nog steeds naast Rusland. De culturele banden zijn overduidelijk. Op het niveau van de bevolking bestaan nog steeds veel familiaire banden.
Alles wijst erop dat het door laten gaan van de vijandelijkheden een heilloze weg is, waar niemand beter van wordt en die uitsluitend meer slachtoffers en onderlinge haat op zal leveren. We zullen daarom mentaal moeten investeren in het weer ontmantelen van de opgebouwde vijandsbeelden.
We zullen ook de geopolitieke ramkoers die we nu voorstaan moeten loslaten, weer losraken uit de dodelijke omarming. Daarvoor is een soort staatsverdrag met Oekraïne nodig zoals dat met Oostenrijk in 1955 ook gesloten is en steeds goed gewerkt heeft.
Uiteindelijk is de belangrijkste keuze die tussen de ‘logica van de vrede’ of de ‘logica van de oorlog’.
Dolph Kessler is fotograaf en planoloog.
Dolph Kessler • 23 maart 2025 • Opinie Leeuwarder Courant – ‘Richt een nieuwe Europese Defensie Gemeenschap op.’
