Is vrede nog mogelijk zónder militaire afschrikking? ‘Praten is altijd beter dan schieten’

Kun je in de huidige tijd nog opperen dat Europa minder militaire kracht nodig heeft? Vredesactivisten twijfelen, maar blijven demonstreren. ‘De levens van mensen moeten centraal staan.’

Als het aan minister-president Dick Schoof ligt, kan Oekraïne enkel vrede bereiken ‘door kracht’. Een verkapte oorlogsverklaring, noemen vredesactivisten dat. Ze vrezen dat Europa een wapenwedloop inzet. Met als enig einddoel de militaire overwinning.

“Al sinds de Romeinen speelt de vraag of militaire afschrikking vrede kan brengen”, zegt Harrie Lindelauff. “Ik weet daar eerlijk gezegd het antwoord niet op. Maar feit is dat er ook nu nog enkel vanuit militaire macht wordt gedacht.”

Lindelauff demonstreert samen met een groepje vrienden en kennissen op het Spui in Amsterdam, voor de 74ste keer sinds Rusland Oekraïne binnenviel. ‘Stop de oorlog’, staat er op de meeste borden. Of: ‘Geen bommen maar bomen’. Een paar mensen houden een korte toespraak, soms begeleid door een demonstrant met saxofoon.

Op het Amsterdamse Spui zingt een groep vredesdemonstranten, met in het midden Harrie Lindelauff, ‘Dona nobis pacem’ (Geef ons vrede). Beeld Joris van Gennip

‘Machtsspelletjes’

Het is deze maandag precies drie jaar oorlog in Oekraïne. “Wij hebben altijd geroepen: als vrede uiteindelijk door onderhandelingen en diplomatie moet ontstaan, kan je daar beter direct mee beginnen en honderdduizenden levens sparen”, zegt Lindelauff.

Die diplomatie komt nu, onder druk van de Verenigde Staten, op gang. Maar Lindelauff weet niet zeker of dit de juiste weg is. “Met elkaar praten is altijd beter dan op elkaar schieten”, zegt Lindelauff. “Maar dit zijn machtsspelletjes, waarbij de internationale rechtsorde wordt geschoffeerd. Het gaat niet over echte vrede.”

Op het Spui houdt de groep demonstranten drie minuten stilte. Eén voor elk jaar oorlog in Oekraïne. Iedereen kijkt naar de grond, de handen in de zakken. Vanaf een fiets schreeuwt iemand: “Meer wapens naar Oekraïne!” De demonstranten reageren niet.

De deelnemers zeggen niet te verwachten hier volgend jaar februari weer te staan. Sommigen zijn blij dat Rusland in de komende maanden waarschijnlijk met Oekraïne om tafel zal gaan.

‘Gewoon vredesverdrag werkt niet’

De bijeenkomst van Europese leiders, vorige week in Parijs, en het bezoek van Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen, Europese Raadsvoorzitter Antonio Costa en de meeste Eurocommissarissen aan Kiyv afgelopen maandag, stemmen Lindelauff positief. Het is immers diplomatie, en de landen overleggen met elkaar. Maar het eerste gesprekspunt in Parijs was een Europese afschrikmacht in Oekraïne – mét militairen.“ Ze nemen direct de verkeerde afslag”, verzucht hij.

Toch is dat de voor nu enige reële route naar iets dat op vrede lijkt, denkt Niels van Willigen, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden. “Het probleem is het totale gebrek aan vertrouwen tussen Rusland en Europa. Een gewoon vredesverdrag werkt om die reden niet. Je hebt altijd het risico dat één partij eruit stapt. Daarom spreken we over macht en afschrikking.”

Er is volgens Van Willigen nu geen enkel vertrouwen dat vrede stand houdt zonder ‘een show of force’: “Dan blijft alleen kracht nog over. Onder de huidige omstandigheden is alleen een gewapende vrede denkbaar.”

Wegen naar vrede

Op het Spui in Amsterdam wil Wendela de Vries zich niet neerleggen bij die visie. Militaire kracht als basis voor onderhandeling vindt ze niet verstandig. “Wij weten ook niet helemaal hoe het wel moet”, erkent ze, “maar we weten wel dat het pure militaire antwoord geen enkele vraag recht doet”.

De Vries hekelt het feit dat in journaals, op de radio en in talkshows steeds meer generaals te horen zijn. “Zij staan voor de weg van militair succes”, zegt De Vries. “Een alternatief vindt geen gehoor.”

Van Willigen van de Leidse universiteit stelt dat ‘alternatieve methodes voor vrede’ niet werken in het huidige tijdsgewricht. “Handel, sociale economie en gedeelde waarden kunnen geweld voorkomen. Maar die wegen naar vrede zijn ernstig verzwakt omdat grote landen zich niet aan de spelregels houden. Zonder militaire macht kun je nooit met ze onderhandelen.”

Vredesdemonstrant De Vries denkt daar anders over. Diplomatie moet volgens haar minder gericht zijn op macht. “De levens van mensen moeten centraal staan. En de landen moeten zo snel mogelijk bedenken: wat is deze oorlog nog waard? Ja, het is rechtvaardig als Oekraïne de verloren gebieden terugkrijgt. Maar hoeveel mensen moeten er nog sterven voor die rechtvaardigheid?”

Origineel opinieartikel gepubliceerd in Trouw, 25 februari 2025, https://archive.ph/7wUYA#selection-1269.0-1304.0