Kijk op oorlog in Oekraïne van 5 tot 15 maart 2025
De onderhandelingen zijn begonnen maar het sterven gaat door
In de afgelopen tien dagen zijn de onderhandelingen tussen Amerika, Oekraïne en Rusland begonnen. Het Amerikaanse doel is om een staakt-het-vuren te bereiken. NAVO secretaris-generaal Rutte meldt dat Oekraïne geen lid kan worden van de NAVO. Europese landen onder leiding van Engeland en Frankrijk beginnen ‘de operationele fase’ van de voorbereidingen van een stabilisatiemacht die in Oekraïne zou moeten worden gestationeerd na een staakt-het-vuren. De EU heeft een enorm bewapeningsprogramma opgesteld, waarmee de defensie-uitgaven van de lidstaten fors worden verhoogd. Omdat veel EU-landen ook NAVO-lid zijn, moet dat ook Rutte en vooral Trump tevreden stellen. Veel is nog onzeker, maar één ding niet. De oorlog gaat door.
- De onderhandelingen
In de afgelopen tien dagen zijn de onderhandelingen over een einde aan de oorlog in Oekraïne begonnen. Oekraïne stemde op 11 maart in met de Amerikaanse eisen daarvoor.
Dat overleg was het directe gevolg van de ruzie tussen Zelensky en Trump. Een toegeving van Oekraïne aan de Amerikaanse politiek. Trump eiste een aantal zaken van Oekraïne. Het meest zichtbare daarin was een buitengewoon gunstig contract tussen de VS en Oekraïne over toegang tot de natuurlijke rijkdommen van Oekraïne. Oekraïne wilde er ten minste militaire veiligheidsgaranties voor terug. Die zijn niet gegeven door Trump. De Amerikanen deden het voorkomen dat economische belangen als vanzelf een veiligheidsgarantie zijn. Dat veroorzaakte de ruzie. Trump nam enkele maatregelen om Oekraïne te dwingen toe te geven. De VS hebben het lidmaatschap van de Oekraïne Defensiesteungroep sterk in waarde verminderd; de VS zijn gestopt met offensieve cyberwarfare tegen Rusland. Dat betekent in ieder geval dat de voorwaarden voor Russisch-Amerikaanse onderhandelingen zijn verbeterd. Om dat mogelijk te maken moest Oekraïne worden gesubordineerd. Ondergeschikt gemaakt aan de Amerikaanse plannen. Marco Rubio, de Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken, meldde dat Oekraïne territoriale concessies moet doen om tot een vredesovereenkomst te komen.
Militaire inlichtingen werden per onmiddellijk gestopt en de al door de vorige regering toegezegde wapenzendingen eveneens. Daardoor draaide Zelensky bij.
Het vervolg is dat dinsdag 11 maart een gezamenlijk voorstel is gedaan aan Rusland om een onmiddellijk staakt-het-vuren van 30 dagen in te stellen. Dat moet volgens de gezamenlijke verklaring die werd uitgegeven leiden tot een ‘proces naar blijvende vrede.’
Tegelijkertijd werden de inlichtingen weer vrijgegeven en ook de geblokkeerde wapens werden doorgestuurd naar Oekraïne.
Rusland vroeg meer details over het voorstel. Na vier dagen antwoordde de Russische president dat het voorstel interessant was maar dat dertig dagen te kort is. Over ‘onmiddellijk’ werd niet gerept.
Inmiddels is de Amerikaanse regeringsvertegenwoordiger Witkoff in Moskou en heeft ook Oekraïne een formele onderhandelingsdelegatie opgesteld o.l.v. Andriy Yermak.
- Militaire ontwikkelingen
De directe aanleiding voor Rusland om niet gelijk te reageren op het voorstel is dat Rusland nog steeds militaire vorderingen maakt. De Oekraïense troepen zijn bijna uit de Russische provincie Koersk verdreven. Die in augustus 2024 begonnen Oekraïense invasie was bedoeld om een sterkere onderhandelingspositie af te dwingen. Op dit moment, zondag 16 maart, zijn de Oekraïense troepen bijna helemaal uit Koersk verdwenen. Nu de onderhandelingen beginnen is Oekraïne deze troef kwijt.
Ook op vele andere plaatsen aan het lange front houden Russische troepen het initiatief, hoewel het tempo van opmars nog steeds erg langzaam gaat. Oekraïne slaagt er in op sommige plaatsen, zoals in Toretsk, wat grondgebied terug te winnen. Deze slagen, het zijn voornamelijk stadsoorlogen, vergen buitengewoon veel mensenlevens.
Daar komt bij dat de VS de schijn wekken de zaak voortvarend en met vaste hand te hebben opgepakt, maar zichzelf ook een deadline hebben gesteld. Honderd dagen na aanvang van de regeerperiode. Dat zou betekenen dat een of andere overeenkomst met Pasen, 20 april, moet zijn overeengekomen. Naast de voordelen van het militaire initiatief van Rusland kan het de VS tarten door de onderhandelingen te rekken. Dat verzwakt de Amerikaanse positie in het Westen steeds verder.
- ReArm de EU
Als gevolg van de Amerikaanse terugtrekking uit de Oekraïne Defensiesteungroep en als gevolg van de spectaculaire confrontatie in het Witte Huis tussen Trump en Zelensky werd pijnlijk duidelijk dat de EU geen enkel diplomatiek antwoord heeft op de oorlog in Oekraïne. Dat antwoord komt voorlopig ook niet. Er zijn twee antwoorden uit de kringen van de EU. Een extra wapenfonds voor Oekraïne dat op dit moment tussen de 20 en 40 miljard euro omvat. Daaruit kan Oekraïne de oorlog voortzetten.
Het tweede antwoord is het ReArm EU-plan door de EU-commissie is voorgesteld aan de leden van de EU. Hongarije sluit zich niet aan. Het is een enorm bewapeningsplan dat op dit moment 800 miljard euro bedraagt. Een deel van 150 miljard euro moet worden gefinancierd door de uitgifte van Eurobonds. Dat zijn obligaties die door Brussel worden uitgegeven en een nieuw en omstreden financieel instrument zijn, omdat de lidstaten daardoor financiële zeggenschap kwijtraken. Het andere deel van het plan is een bewapening ter waarde van 650 miljard euro die door de afzonderlijke lidstaten uit de eigen begroting moet worden bekostigd. Dat komt er op neer dat ieder land 1,5% van het Bruto Binnenlands Product extra aan Defensie moet besteden. In de praktijk komt het er op neer dat als dit doorgaat de norm voor de Defensie-uitgaven stijgt van 2% BBP naar 3,5% BBP per jaar. Omdat veel leden van de EU, maar niet allemaal, ook lid van de NAVO zijn komt het tegemoet aan de eisen van Trump en NAVO-baas Rutte.
- Engelse initiatieven om een stabilisatiemacht op te zetten
Er is nog een Europees initiatief dat nu ontwikkeld wordt. Het plan voor een stabilisatiemacht voor Oekraïne. De Britse premier Starmer werkt hard om een gelegenheidscoalitie op te zetten van Europese landen die troepen willen leveren voor een stabilisatiemacht om in Oekraïne een staakt-het -vuren te bewaken. De aanmelding voor die macht gaat niet snel. Behalve Engeland is alleen Frankrijk openlijk bereid een beperkt aantal troepen te leveren. Andere grote landen als Duitsland, Italië en Polen voelen er niets voor. De VS zouden op de achtergrond moeten meedoen met inlichtingen en beloften bij te springen als het nodig is. Ook die belofte is er nog niet. Starmer stelt dat hij dagelijks contact heeft met de Amerikaanse regering.
Het is zeer de vraag of Rusland een akkoord zal sluiten waarin toegestaan wordt Europese troepen als toezichthouders aan te stellen. Inmiddels zijn de plannen, aldus de Engelse regering in een operationele fase. De komende week wordt er verder over gesproken.
- De toestand van de NAVO. Crisis of alleen wat verwarring?
De oorlog in Oekraïne heeft zware druk op de Atlantische wereld gezet. Ze verbrokkelt op dit moment. Het gaat daarbij niet alleen om het beleid ten aanzien van de oorlog in Oekraïne, ook de Amerikaanse tarievenpolitiek en de aanspraken op Groenland en Canada hebben een politieke crisis veroorzaakt. Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO probeert de NAVO bij elkaar te houden.
De VS eisen verdere onderschikking van de overige NAVO-leden aan de leiding van de VS. Dat gebeurt in de vorm van de eis van hogere defensiebudgetten en een unilaterale aanpak van de oorlog in Oekraïne. Een politieke verwijdering tekent zich af.
De oproep van Rutte om de defensie-uitgaven zeer fors te verhogen ook ten koste van sociale en publieke uitgaven is daarvan een uitvloeisel. Het ReArm EU-plan van de EU is een reddingsboei voor Rutte. We komen daarmee in de overgang van een welvaartstaat naar een oorlogvoerende of op oorlog voorbereide staat. Dat betekent dat ook een nieuw front in de Westerse wereld zal ontstaan. Een sociaal front van mensen die niet bereid zijn voor de oorlog te betalen.
Bovendien heeft Rutte gemeld dat na de oorlog in Oekraïne, een situatie waarover hij nadrukkelijker dan ooit spreekt, de verhoudingen in de NAVO zullen worden hersteld.
- De Nieuwe Vredesbeweging
Een belangrijke positieve ontwikkeling is de manifestatie van de Nieuwe Vredesbeweging, zondag 9 maart jl. Meer dan 200 activisten zullen zich de komende tijd inzetten voor vredeswerk. Oud-minister Jan Pronk legde in 20 punten uit dat onderhandelen altijd goed is. Diplomatie om een oorlog te voorkomen en diplomatie om een oorlog te beëindigen.
Een ander punt dat aan de orde kwam en dat door het Britse weekblad The Economist werd opgemerkt is, dat de vredesbeweging verzet zal leveren tegen de wapenwedloop die door de EU wordt georganiseerd. Daarmee ontstaat een nieuw front in Europa, dat van peaceniks tegenover haviken.
Tot slot
De eerste tekenen van scheuren in de militaire samenwerking in de NAVO zijn inmiddels ook al zichtbaar geworden. Ik noem nu alleen de aarzeling van Canada en Portugal om niet de voorgenomen F-35-bommenwerper aan te schaffen.
De oorlog in Oekraïne en vooral de politieke verhoudingen in de wereld komen in een nieuwe fase. De gevaren worden er niet minder om. De behoefte om een eind te maken aan het geweld evenmin.
Tot 24 maart op het Spui
