Hoe neemt Biden afscheid van Oekraïne?
De schaduw van Trump die in november over het Westen heenviel is inmiddels een daadwerkelijke macht geworden. Trump voert die macht uit door middel van toespraken. De afgelopen weken deed hij woeste uitspraken in een persconferentie over de verhoging van de Defensiebudgetten tot wel 5% van het BBP en over de inlijving van buurlanden. Trump heerst nu al en het wordt het centrum van de Westerse macht duidelijk dat de trans-Atlantische wereld zoals die sinds 1945 is gegroeid is afgelopen. Voor de regering Oekraïne levert dat veel onzekerheid op.
De laatste drie weken geven een indruk van de koortsachtige reactie in Westerse kringen op de te verwachten veranderingen. Mark Rutte heeft sinds half december luidruchtig de leiding genomen in de NAVO om alle gepraat over onderhandelingen te overstemmen en in ieder geval tijdelijk de kop in te drukken. De Nederlandse minister Brekelmans werd hardhandig geconfronteerd met Rutte’s leiderschap nadat hij pardoes had verklaard dat de EU het initiatief moet nemen bij onderhandelingen. Daar komt voorlopig niets van in. Zolang Trump niet is geïnstalleerd wordt er officieel niet van de staande beleidslijn afgeweken.
Dat brengt me op de volgende onderwerpen van de afgelopen drie weken.
- Militaire situatie aan het front
De militaire omstandigheden verbeteren niet voor Oekraïne. De slag om de Donbass gaat gestaag voort en de positie van Oekraïne is penibel. Algemeen wordt aangenomen dat Rusland omtrekkende bewegingen om diverse steden aan het maken is. Kurahove is ingenomen, Toretz en Pokrovsk lijken een kwestie van tijd. In het algemeen zijn de specialisten ervan overtuigd dat er een patstelling is in de oorlog en dat het een uitputtingsslag is. Dat kan niet eeuwig doorgaan.
De regering van Oekraïne legt de nadruk op de waarde van de Oekraïense aanvallen in de regio Koersk op Russisch grondgebied. Met nadruk wordt steeds gemeld dat het behoud van Koersk van grote waarde is voor de onderhandelingen die eens zullen beginnen. Het is waar dat Rusland, ondanks nu bewezen Noord-Koreaanse versterking, weinig vooruitgang boekt bij het heroveren van Koersk.
- Vrede door kracht
De blufcampagne van Mark Rutte werd met zijn speech van 12 december ingezet en deze gaat door. Hij meldde 13 januari in het Europees Parlement dat het tijdperk om te onderhandelen nog niet aangebroken is omdat de positie van Oekraïne nog niet sterk genoeg is. Wanneer een sterke positie om te onderhandelen dan wél is aangebroken, gezien de moeizame situatie op het slagveld en hoe zo’n positie moet worden verkregen, werd niet duidelijk. Rutte gebruikt de klassieke neoconservatieve slagzin Vrede door kracht. In een adem door bepleitte hij verhoging van de Europese defensiebudgetten. Daarbij vertelde hij er ook brutaalweg bij dat dit betaald moet worden uit sociale en publieke voorzieningen. Een aanval op honderd jaar sociale vooruitgang die leidt tot de vraag wat sociale vrede waard is.
Onduidelijk is in hoeverre Oekraïne nog bewapend zal worden om stand te blijven houden tegen de gestage Russische druk in de Donbas. Waarschijnlijk dat Trump ook andere middelen in gaat zetten om de oorlog in Oekraïne anders aan te pakken. In de leiding van de NAVO en de EU wordt gehoopt dat Trump in staat is deterrence en diplomacy te mengen. Daarover heerst onzekerheid.
- Ramstein overleg
In het kader van Peace through strenght heeft het laatste overleg in Ramstein, de Oekraïne Defensie Groep, een groot aantal toezeggingen voor wapens opgeleverd. Totale waarde 2 miljard dollar. Tijdens het overleg werd Oekraïne een flinke voorraad militaire en financiële middelen toegezegd om het nog een tijdje vol te kunnen houden, in het te verwachten geval dat Trump een andere koers inslaat. Daarmee werd duidelijk dat het vertrek van de regering Biden grote gevolgen heeft voor het Westerse beleid ten opzichte van Oekraïne en de oorlog.
Wat moet er worden van het Amerikaanse beleid om Rusland te verzwakken door Oekraïne te bewapenen? Dat was de formulering van het Amerikaanse beleid in april 2022, toen een overeenkomst voor een staakt-het-vuren terzijde werd geschoven. Vragen die nog niet beantwoord zijn.
De crisis in de transatlantische verhoudingen kwam aan het licht, al was het maar over de vraag hoe de Oekraïne Defensiesteungroep verder moet. Austin, de voorzitter van de groep en aftredend Amerikaanse minister van Defensie, meldde openlijk niet te weten hoe verder. Niet alleen is onduidelijk of de nieuwe Amerikaanse regering verder wil met dit gezelschap. Dat heeft ook gevolgen voor de koers van het overgebleven overleg. Wie gaat die groep leiden; de VS onder Trump, de NAVO of de EU? Het is op dit moment onduidelijk. Datzelfde geldt voor de oorlog in Oekraïne en de rol van zowel de EU als de NAVO.
Zelensky herhaalde de eis van veiligheidsgaranties voor Oekraïne, hoewel een NAVO-lidmaatschap niet hardop werd geëist, en wees op de verschillende bilaterale akkoorden die met diverse westerse landen zijn gesloten. Wat in dit geval veiligheidsgaranties zijn en of Rusland nog bij machte is militair door te drukken als het niet eens is met de voorstellen, is niet duidelijk.
- De schoten voor de boeg van Trump
Als iemand nog twijfelde aan de spanningen in de westerse wereld zelf dan moeten een paar opmerkingen van Trump ontnuchterend hebben gewerkt. Hij wil ‘eigenlijk’ dat NAVO-landen 5% van het BBP aan (Amerikaanse) defensie-industrie besteden. Dat was in december al uitgelekt maar nu door hemzelf zo gesteld. Duidelijk is dat Rutte de opdracht heeft om de verhoging naar minimaal 3% BBP voor elkaar te krijgen. Dat is op zich al een ernstige bedreiging van de NAVO. Het bijeenhouden van de NAVO is ook de achtergrond van zijn opmerkingen in het Europese parlement dat de sociale uitgaven moeten lijden voor defensie.
Ook de kennelijke aspiraties van Trump om Groenland te kopen, Canada in te lijven, de Golf van Mexico te hernoemen of het Panama-kanaal aan de Chinezen te ontfutselen, zijn grote veranderingen in de politieke verhoudingen in de transatlantische wereld. De al gesignaleerde crisis in de NAVO, is breder, het is een trans-atlantische crisis. Dat zal niet zonder betekenis blijven in grote delen van het Europese establishment.
De ploeg van Trump liet ook weten dat zij met politieke initiatieven komt om de oorlog te stoppen. In de verkiezingscampagne werd gesproken over ’24 uur’. Inmiddels liet de speciale gezant voor Oekraïne, Keith Kellogg weten dat hij binnen 100 dagen een einde aan de hete fase van de oorlog wil, en Trump zelf had het over zes maanden. Helemaal duidelijk is het dus niet. Al deze verbale schermutselingen moeten vanaf 20 januari werkelijkheid worden. De trend is duidelijk.
Op de NAVO-top van Den Haag, 24 en 25 juni, zal een compromis moeten worden bereikt over de jaarlijkse uitgaven van de lidstaten. Dat vraagstuk wordt vertroebeld door de nu manifeste crisis in de Atlantische wereld over de koers en de samenhang. Het is waarschijnlijk dat een Europese militaire vleugel zich zal manifesteren in grote delen van Europa, vooral dat deel dat kritisch is op de VS of hoe dan ook een eigen grootmacht wil opbouwen. De komende maanden wordt de koers van de oorlog in Oekraïne bepaald. En de koers van de NAVO. Wat dat alles betekent voor de bevolking van Oekraïne is vooralsnog onduidelijk.
Tot de volgende keer 24 januari.
Guido van Leemput
Post photo (adapted) by Алесь Усцінаў
