Een vredesplan in tijden van oorlogskoorts
Vandaag duurt de oorlog in Oekraïne 40 maanden; drie jaar en vier maanden. Het is een vreselijke uitputtingsslag geworden. We staan hier voor de 78ste keer en in al die tijd zijn er twee dingen gebeurd. Eén waar we voor gewaarschuwd hebben, de escalatie van de oorlog in Oekraïne in steeds grotere gebeurtenissen ook elders op de wereld. Eén waarop we gehoopt hebben en waar we hard aan gewerkt hebben, dat is de vorming van een sterke anti-oorlogs- of vredesbeweging. Dat laatste begint nu te komen. Dat werd tijd, maar afgelopen zondag kwamen meer dan 5000 mensen in Den Haag tezamen in een demonstratie voor Vrede en Rechtvaardigheid.
Dat brengt me op de volgende punten.
- De uitputtingsoorlog in Oekraïne
- De aanval op atoominstallaties in Iran
- De kernbewapening
- De wapenwedloop in Europa
- De NAVO-top in Nederland
- Vredesplan voor Oekraïne en Europa
De uitputtingsoorlog in Oekraïne
De oorlog in Oekraïne kent niet alleen een gruwelijke vorm in de lange frontlijn door het oosten van Oekraïne, ook de luchtaanvallen van Rusland op Oekraïne en omgekeerd gaan onverminderd voort. Bij dagelijkse luchtaanvallen met drones en raketten vallen burgerslachtoffers.
De Russische druk op het Oekraïense front blijft aanhouden, maar vordert onverminderd traag. Oekraïne boekt amper vooruitgang en ieder kleine opmars wordt teniet gedaan door een paar stappen terug.
De Oekraïense socioloog Volodymyr Ishchenko sprak afgelopen zaterdag op de Tegentopconferentie in Den Haag en hij was zeer somber gesteld over de toekomst van Oekraïne. Had Oekraïne in 1990 nog 52 miljoen inwoners bij een langdurende oorlog en slecht herstelplan zou dat aantal dramatisch kunnen teruglopen tot misschien maar 15 miljoen aan het eind van de 21ste eeuw. De oorlog kost Oekraïne de kop. Daarbij komt dat de oorlog een klassenprobleem is, waarbij arme mensen naar het front moeten en rijken zich als gevolg van omkoping of verblijf in het buitenland kunnen drukken voor de risico’s van dood en verminking. Als het zo door gaat wacht Oekraïne het lot van Syrië, aldus Ishchenko.
Inmiddels zwakt de politieke steun in de Oost-Europese buurlanden voor Oekraïne sterk af. Na iedere verkiezing in een van deze landen komen er politici aan de macht die afstandelijker tegenover de Oekraïense oorlog komen te staan.
De VS zullen geen wapens meer aan Oekraïne leveren, aldus de minister van Defensie Hegseth. Dit alles betekent dat de Oekraïense positie zwakker wordt. Ook op de NAVO-top in Den Haag wordt Oekraïne terzijde geschoven.
De directe onderhandelingen waarvan er inmiddels twee ronden zijn geweest hebben een ruil van krijgsgevangenen opgeleverd en van de lichamen van in totaal zesduizend gesneuvelde Russische en Oekraïense militairen. Voorlopig is dat alles. De Russische bombardementen moeten de Oekraïense positie ondermijnen. Poetin heeft beloofd om na 22 juni, deze week, een nieuw voorstel voor onderhandelingen te doen.
De aanvallen op Iraanse nucleaire installaties
Twaalf dagen geleden opende Israël een aanvalsoorlog tegen de atoomfaciliteiten van Iran. Hoewel de atoominspecteurs van het IAEA onregelmatigheden hadden geconstateerd, stelden ze niet vast dat Iran een atoombom maakt. De gezamenlijke Amerikaanse inlichtingendiensten kwamen tot dezelfde conclusie. De Mossad, de Israëlische inlichtingendienst kwam tot een andere conclusie, Iran heeft bijna een atoombom, en voor de regering van Israël, zelf een kernwapenstaat, was dat het sein om de aanval in te zetten. Israël ontbeerde de bommen om de diepgelegen installaties te raken. De VS waren zo onverstandig om afgelopen zaterdagnacht die taak uit te voeren, met B-2 bommenwerpers en zogeheten bunker buster bommen.
Afgelopen nacht is er een zeer kwetsbaar staakt-het-vuren afgesloten.
Het belang van deze ontwikkelingen voor onze actie en de nadruk op de oorlog in Oekraïne zit in de escalatie. De uitbreiding van oorlog en het gemak waarmee aanvalsoorlogen zelfs op atoominstallaties worden geopend, is ongehoord. We hebben escalatie vanaf het begin van de oorlog in Oekraïne als een motor gezien in de botsing tussen regionale en internationale grootmachten. Dat nachtmerriescenario voltrekt zich nu.
De kernbewapening
Aansluitend hierop en verwijzend naar onze eis van een kernwapenvrij Europa wijs ik op een nieuw jaarboek van het Zweedse onderzoeksbureau SIPRI dat een enorme verhoging vaststelt van uitgaven voor kernwapens. Hoofdconclusie; de negen kernwapenstaten werken verder aan modernisering en uitbreiding van ieders kernwapenarsenaal. Ook is het aantal landen toegenomen dat zegt kernwapens op zijn grondgebied te willen hebben, zoals Nederland deelt in de kernwapens van de VS. Dit is naast de oorlog in Iran zeer verontrustend.
De wapenwedloop in Europa
Vandaag begint de NAVO-top in Den Haag. Hoofddoel van die top is een gigantisch bewapeningsprogramma dat door de NAVO-landen moet worden afgesproken. De VS eisen van de NAVO-bondgenoten een jaarlijkse verhoging van de defensieuitgaven tot 5% van het Bruto Binnenlands Product. Dat geldt niet voor de VS zelf, wel voor de anderen die dit geld in de Amerikaanse wapenindustrie moeten besteden. Spanje heeft openlijk bezwaar gemaakt en ook Slowakije en België zullen hier tegen in gaan. Misschien niet op deze top, maar wel in de komende jaren. De NAVO wil dat over tien jaar, alle leden 5% aan defensie gaan besteden. Een enorme militarisering zal het gevolg zijn en dat zal in toenemende mate verzet oproepen onder de bevolking van vele NAVO-landen.
Anti-oorlogsbeweging in Nederland en Europa
Het heeft even geduurd, we hebben er hier altijd voor gepleit en ook hard aan gewerkt, maar er staat nu een anti-oorlogsbeweging op. Afgelopen weekend organiseerden we een tegentop conferentie. Ook was er onder titel Protest voor Vrede en Rechtvaardigheid een dynamische, strijdbare anti-oorlogsdemonstratie. Met ruim 5000 mensen demonstreerden we niet alleen tegen de NAVO-top maar vooral tegen de militarisering van de hele maatschappij en de ongehoorde bewapeningsplannen. Dit moet het begin van een grote, veel grotere beweging worden. Dat is nodig om de oorlogshitsers de voet dwars te zetten.
Er waren oorlogstegenstanders uit 20 landen om te zoeken naar samenwerking voor een internationale beweging tegen oorlog.
Ook afgelopen zaterdag waren er een grote demonstraties in Rome tegen de plannen van de NAVO. In die acties waren ook vakbonden betrokken en er waren tienduizenden deelnemers.
Dit alles kan niet meer dan het begin zijn van een internationale beweging die broodnodig is om oorlogsvoorbereidingen te stoppen.
Vredesplan voor Oekraïne en Europa
Het gaat daarbij niet alleen om het keren van oorlogsvoorbereidingen. Ook het stoppen van de oorlog in Oekraïne is van groot belang. In de kringen van de Tegentop coalitie is er de afgelopen maanden nagedacht over wat een realistisch vredesplan zou kunnen zijn. Het plan is dus niet van de Tegentopcoalitie maar een discussiestuk van enkele actieve leden in die coalitie.
Het gaat om een gefaseerd plan waarvoor de vredesbeweging zich zou moeten inzetten. Ik richt me hier op de hoofdpunten, zie voor de details het plan zelf. Het bevat drie fasen, voor het eerste half jaar (de korte termijn), een middellange termijn van twee jaar en ten slotte een lange termijn van tien jaar.
In de eerste fase, nu dus dit kalenderjaar, gaat het om stoppen van aanvallen op elkaars burgerdoelen en energie-infrastructuur, te controleren door de OVSE. Daarnaast moet er zo snel mogelijk een staakt-het-vuren komen.
De NAVO verklaart dat het besluit van 2008 wordt herzien, Oekraïne zal geen lid worden van de NAVO. Rusland accepteert dat Oekraïne lid wordt van de EU. Als onderdeel van het toetredingsproces zal Oekraïne daarbij ook moeten zorgen voor de bescherming van de rechten van minderheden.
Europese landen en neutrale BRICS-landen, zoals Brazilië, Zuid-Afrika en misschien India, nemen het verdere onderhandelingsproces over, onder dankzegging aan de VS voor de tot nu toe verrichte inspanningen. Een dergelijke onderhandelingscoalitie komt tegemoet aan de behoefte van Oekraïne voor bemiddeling en steun.
In de tweede fase wordt een blijvende vredesovereenkomst uitgewerkt, waarbij een gedemilitariseerde zone wordt afgesproken en een ruimere zone waar zware wapens worden opgeslagen in depots, gecontroleerd door de OVSE en VN-troepen.
Ook worden geen westerse troepen naar Oekraïne overgebracht. Maar er komt wel blijvende militaire en financieel-economische steun aan Oekraïne, zij het dat er geen wapensystemen worden geleverd die verder reiken dan het Russische grensgebied.
De besprekingen over de vernieuwing van het strategische kernwapenverdrag New START en een nieuwe versie van het INF-verdrag moeten worden begonnen. Hiervoor is deelname van de VS vereist.
Voor de derde fase een lange termijn van tien jaar worden referenda gehouden in alle bezette gebieden onder regie van de VN over waar ze bij willen horen. De wederopbouw van de gebieden aan beide kanten van de frontlijn wordt georganiseerd, mogelijk gefinancierd door bevroren Russisch kapitaal.
Ten slotte moet de oplossing van de oorlog in Oekraïne plaats hebben binnen het ruimere kader van een nieuwe Europese veiligheidsstructuur. Wat betreft de nucleaire aspecten hiervan moeten de VS hierbij wel betrokken worden. Kernontwapening en een Europese kernwapenvrije zone moeten onderdeel zijn van de nieuwe veiligheidsstructuur.
Ten slotte
Dit plan staat open voor discussie en moet ook in ministeries en politieke partijen worden ingebracht. Het is een alternatieve kijk op de ongebreidelde bewapening. Het kan ook de druk wegnemen van de bewapening zoals die deze week door de NAVO wordt vastgesteld.
Maar hoe dan ook worden alle mensen die tegen de oorlog zijn opgeroepen om de anti-oorlogsbeweging te versterken.
Graag tot de volgende keer.
Guido van Leemput
24 juni 2025.
