Anders dan het titelpersonage in het roemruchte toneelstuk Wachten op Godot, komt president Trump wel. Dat duurt nu nog een week of vijf. In de vijf weken sinds zijn verkiezing wordt duchtig gewerkt aan zijn komst. En iedereen doet zijn best de nieuwe wereldbaas zo gunstig mogelijk tegemoet te treden.
Trumps zelf heeft veranderingen aangekondigd.
Zoals:
- het steunbeleid in Oekraïne
- de verhouding tot Rusland
- het verloop van de oorlog in dat geteisterde land
- minder Amerikaanse aandacht voor de EU.
Op 20 januari legt hij de eed af in Washington. Alle grote en kleine spelers op het wereldtoneel proberen hun positie te verbeteren, voordat hij zijn deals aan de wereld oplegt. Of dat echt zal gebeuren is onzeker, maar de anticipatie is intens. Een overzicht van de ontwikkelingen met vier scenario’s als mogelijke routes in het begin van 2025.
Photo (adapted) by Petkevich Evgeniy
De oorlog in Oekraïne
De Russische generaals zijn bezig enorme aantallen mensen op te offeren om zoveel mogelijk grondgebied in het oosten en zuiden van Oekraïne te veroveren. Rusland heeft vier provincies verklaard te annexeren, maar het grondgebied is nog niet volledig veroverd. Het heeft er alle schijn van dat voor eind januari die vier provincies moeten zijn bezet. De vorderingen gaan nog steeds niet erg snel, maar zeker sneller dan in het afgelopen hele jaar.
De Oekraïense generale staf seint aan het Oekraïense publiek dat zo’n acht belangrijke steden en knooppunten op het punt van vallen staan. De Oekraïense posities in de al lang bevochten stad Pokrovsk verzwakken. Dat geldt voor andere steden als Kurakhove en Toretsk.
De Amerikaanse regering heeft nu ronduit geëist dat opleiding en bewapening van Oekraïense soldaten rechtstreeks gekoppeld is aan het verlagen van de dienstplichtige leeftijd naar 18 jaar. Dat is een buitengewoon gevoelig punt. De oorlogsmoeheid onder de bevolking neemt toe en dat is vooral merkbaar in de desertiecijfers. Verlaging van de dienstplichtleeftijd zal de motivatie van de Oekraïense bevolking zeker niet verhogen.
Het is opvallend dat deze Amerikaanse eis in de openbaarheid komt en nog opvallender dat de regering van Oekraïne weigert er gevolg aan te geven.
De Oekraïense regering vloekt en smeekt om wapens. Daaraan is volgens president Zelensky het meeste gebrek. De Amerikaanse president Biden bevoorraadt Oekraïne in een enorm tempo. Daarmee moet Oekraïne het zo lang mogelijk uithouden voor het geval dat Trump het besluit anders te doen.
De vooronderhandelingen
Naast de mogelijke versterking op het slagveld zijn er ook allerlei vooronderhandelingen begonnen om gereed te zijn als het echte onderhandelingsspel begint. Natuurlijk wordt dat niet zo genoemd, maar de tekenen wijzen op niets anders dan plannetjes en positiebepalingen. Op zijn vroegst beginnen de officiële pogingen tot onderhandelingen eind van januari. Nu al wordt er geschoven met plannen.
De VS zien hun concurrent voor de wereldmacht op de lange termijn in China. De Amerikaanse verhouding ten opzichte van China zal er niet op verbeteren, zo luidt de algemene prognose. Plannen om een enorme tarievenoorlog te voeren staan al in de kranten. Trump zou genegen zijn tot handjeklap om de positie van China nu te verzwakken. Daarbij zou China aangeboden worden de band met Rusland te verzwakken en een einde aan de oorlog dichterbij te brengen in ruil voor uitstel of afstel van tariefheffingen op Chinese producten in de VS.
Oekraïense leiders als Zelensky en Yermak reizen af en aan in Europese hoofdsteden of naar Washington om hun zaak zo gunstig mogelijk te bepleiten en daarbij verschillende opties te bespreken. ‘Op dit moment zijn we nog niet klaar voor onderhandelingen’, zegt Yermak. Onze positie moet eerst worden versterkt, met Westerse steun. Daarbij is de belofte van een Navo-lidmaatschap cruciaal. Het is zeer onwaarschijnlijk dat dat zal lukken. De Navo is daarover ernstig verdeeld.
Europese leiders doen hun best zich zo onafhankelijk van de VS op te stellen en Oekraïne te steunen met plannen over vredestroepen in Oekraïne voor het geval er staakt-het-vuren komt. Zo heeft de Franse president Macron met Polen afgesproken om vredestroepen in te zetten. Misschien wel midden in Oekraïne bij de bestandslijn. De plannen spreken zelfs van 40.000 militairen uit in ieder geval Frankrijk en Polen. Maar onder welke vlag zij moeten optreden is een groot raadsel. De VN, de OVSE, de Navo of een tijdelijk samenwerkingsverband van grote Europese landen zoals Frankrijk en Polen en misschien ook wel anderen. Het is een plan, nog niets meer.
De NAVO tijdens of na de oorlog in Oekraïne
Maar al deze plannen duiden er op dat de regie in het Westerse kamp onder druk staat. De nieuwe secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte, heeft eerder deze week een alarmistische toespraak gehouden. Oorlog komt, zei hij, tenminste het zou kunnen. Rutte heeft een alarmbel af laten gaan.
Hij liet een boodschap uitgaan naar Trump dat de Europese Navo-landen willen betalen voor Defensie en de internationale wapenindustrie. In juni komt de NAVO, inclusief types als Erdogan, Trump en Macron, naar Den Haag.
Rutte moet deze lieden bij elkaar zien te houden. In één NAVO. Zijn campagne is er op gericht om als angstbeeld de oorlog in het vooruitzicht te stellen. Daarom moeten landen enorme bedragen te gaan besteden aan defensie. In 2030 moet dat 3 procent van het Bruto Binnenlands Product van ieder Navo-land zijn. Een verhoging van minstens 33 procent.
Vier scenario’s
In Oekraïne houden ze hun hart vast en hebben ze vier scenario’s onderscheiden. Voor de goede orde: deze scenario’s zijn inclusief de bewoordingen, overgenomen uit de Engelstalige Oekraïense pers. Ze geven een indruk van politieke en mentale staat van Oekraïne.
1. Vrede met bevroren linies en een veilig Oekraïne
Dit scenario geldt als het meest optimistische van de vier. Ook dit gaat uit van verlies van grondgebied. De uiteindelijke vrede moet gebouwd zijn op rotsvaste veiligheidsgaranties tegen een volgende invasie, zelfs als – tijdelijk- grondgebied wordt verloren. Daarbij zou als vorm van afschrikking een NAVO-lidmaatschap en de plaatsing van lange-afstandsraketten moeten worden toegestaan. Daarbij moeten Europese landen troepen in het Oekraïense veld brengen. Oekraïne wordt deel van de Europese veiligheidsstructuur. De grote vraag is of Rusland hiermee zou kunnen instemmen.
2. Staakt-het-vuren met bevroren frontlinies, geen veilig Oekraïne
In dit scenario wordt een einde van de gewelddadigheden mogelijk maar zonder voorzieningen die een afschrikking zijn voor een herhaalde Russische invasie in Oekraïne. Een onderdeel daarvan is een verdeeld Westen dat wil dat er niet meer gevochten wordt. Stoppen met weinig gezichtsverlies. Rusland zou daarbij tot weinig verplicht zijn. Deze regeling zou op de Minsk-akkoorden lijken met niet gewapende internationale toezichthouders. Het zou ook het laten varen van een NAVO-lidmaatschap kunnen zijn. Mogelijk is dit ook niet meer dan een wankel staakt-het-vuren.
3. Een wanhopige, onaangename vrede
Oekraïne bevindt zich in een snel verslechterende situatie op het slagveld. Te weinig harde steun uit het Westen om zelfs de linies te houden. Teneinde een totale nederlaag af te wenden, geeft Kyiv toe. In dit scenario kan Moskou bepalen wat het wil doen met betrekking tot de omvang en bewapening van het Oekraïense leger, de taalpolitiek van de Oekraïense regering en eventueel andere grondwettelijke veranderingen die de Oekraïense soevereiniteit ondermijnen. Ook een harde capitulatie is hierbij mogelijk met overgave van de vier geannexeerde provincies.
4. Geen vrede, Rusland stopt niet
De eventuele vredesvoorstellen van Trump of het Westen worden door Rusland terzijde geschoven en Rusland gaat door met de opmars. Hieruit zijn nog meer rampen af te leiden, zoals nieuwe grote vluchtelingenstromen.
Tot slot
In deze scenario’s wordt er niet van uit gegaan dat Europese landen aan de zijde van Oekraïne zouden kunnen meevechten. Ik merk het maar op. Het valt niet uit te sluiten, maar het zou een ernstige escalatie zijn in de richting van een grote Europese oorlog.
De Oekraïense publieke opinie geeft toe dat de situatie in de oorlog steeds hopelozer wordt. De oorlog gaat door, winter of niet. Oekraïne lijdt verliezen aan grondgebied en de energievoorziening staat onder grote druk. Iedereen houdt rekening met een politieke koerswending van de nieuwe Amerikaanse regering. Ook als deze niet komt, worden er nieuwe posities voorbereid. En attendant Trump. Wachten op Trump…
Tot de volgende keer,
Guido van Leemput
